Marta o'qildi
Президент Шавкат Мирзиёевнинг “Камбағалликни камайтириш..”дастурига таклифлар: ”Камбағаллик инсон талъантига қаршидир
Менинг ота-онам бир синфда ўқишган..Янги газмолни қирқиб-қирқиб тун бўйи менга қўйлаклар тикиб чиқадиган онажоним Раҳима, қаҳратон совуқда сувга чўкаётган машинани қутқариш учун ўзини муздай сувга отиб жонини ҳавфга қўйиб бегона одамларни қутқарадиган отам Матёқуб..бу жафокаш инсонлар синфдошлари билан эркак- аёл бир-бирига “сен”лаб муомила қилишарди. Хоразмча айтганда раҳматли акам ва опамнинг синфдош дўстлари.. оиламизнинг қариндошларимиздай яқин эди. Уларнинг Қодир Нафасов исмли синфдошлари бўлиб,ўғли Қурвонназар Нафасов билан мен синфдош бўлган эдим. Қодир ака элатимиздаги пахтага дори сепадиган тракторнинг ҳайдовчиси эди. Заҳарли кимёвий дориларнинг таъсирида бу одамнинг 10 - 12 ёшларидаги ўғил-қизи ногирон бўлиб туғилган эди. Бу оила ҳақида аввал ҳам ёзганман..постларимда тўҳталганман. Бир марта онам билан ўша оилага борган эдим.Мана ўша даҳшатли манзара орадан 30 йиллар вақт ўтса ҳам кўз олдимдан кетмайди. Бу икки боланинг аҳволини ногиронлик сўзи тўла ифодалай олмасди. Улар одам сиёҳти бор, қўллари, оёқлар бор, бир жуфт мунгли кўзлари бўлган турли хил товуш чиқарадиган жонзотлар эди. Қўрқинчли жонзотлар эди.
Кейинчалик Кафканинг “Эврилиш” асаридаги инсоннни аллақандай маҳлуққа айланиш жараёни ҳақида ўқиганимда тузумнинг қурбони бўлган шу ёш норасидаларни эслаган эдим.
Ўшанда ҳар тарафидан “заҳарли меркаптафос” дорисининг иси келаётган уйда болаларнинг қирқ ёшларидаги онаси дастурхонга кўм-кўк елим тақсимчада ер ёнғоқ чиқарган эди. Уларнинг тамомил бўйича дастурхонга чиқаришга уйида нони, ширинликлар, сут маҳсуотлари, меванинг биронтаси йўқ эди. Бунинг устига бу халқ шунчалик шукронали ва номусли эдики, ўзининг вайрон аҳволи ҳақидап андиша қилиб бирон инсонга сўйламасди.Бу кўп замонларда ўзбекларни катта муаммоларга дуч этган халқимиз қонига сингиб кетган одат эди.
Мен ўшанда камбағаллик, йўқчилик деган ҳолатга биринчи марта дуч келган эдим. 1984 йилларда “Ozbekiston adabiyoti va sanati” газетасига “Йўқчилик ортидаги болалик” деган мақола ёзган эдим. Ўша даврда матбуотнинг катта кучи бор эди.Тўпалон бўлиб, бу шўрлик ўз бахтсизлигини ҳам билмайдиган, англамайдиган оилага зулмнинг ҳасталари бўлган болаларига нафақа тайинланган экан.
Ўша воқеалардан сўнг кўп сувлар оқиб кетди. Йиллар ортида қолиб кетган даҳшатли манзара..йўқчилик туфайли қалбимда кўп соволлар пайдо бўлган эди.
Яқинда президентимиз Шавкат Мирзиёевининг Олий Мажлиснинг Сенати ва Қонунчилик палатасига қилган мурожаатномасида Ўзбекистон олий минбарида биринчи марта халқнинг камбағаллиги ҳақида сўз айтилди. Бу ҳам мамлакатимизда демократиянинг яна бир босқичига чиққанимиздан далолат беради. (Халқаро Конгресс маркази.24 январь 2020 йил) Биз ҳар сафар президентнинг мурожаатида бирор муҳим янгилик эшитишни кутганимиз учун камбағалликни камайтириш сўзини жамиятда катта кўтарилиш пайдо этди.
Президент сўзича, камбағаллик аҳолининг 12 – 15 фойиз қатламини ташкил этади. Бу аҳолининг 4,5-5 миллион қисми демакдир.”Ё, павардигор ёнгинамизда, мамлакатимиз шаҳар, қишлоқларида жуда узоқ йиллар юз минглаган, миллионлаган Қодир акалар ўзининг ғариб аҳволи ҳақида бир сўз демай сукут билан яшаган..Юз минглаб Қодир акалар тўғилган, бир тақсимча ер янғоққа шукур билан яшаган ва дунёдан ўтган эдилар..чунки, ўзбекнинг ори, андишаси қаттиқ эди.
Советлар тузумини даврини қўшиб ҳисоблаганда сал кам юз йиллик сукутни 2020 йил 24 январда..президент Шавкат Мирзиёев бузди. Бу овоз, бу қарор мамлакатнинг олисларидаги Сурхон даштлари, Фарғона қишлоқлари, Мўйноқ кенгликлари, Хоразм элатларидаги кичик экранли телевизор олдига йиғилган камбағал хонадонлар ёшу-қариси, кўкси орзуларга тўла ёш қизлар ва йиртиқ китобларни қўлтиқлаган болакайлар юрагида умид тимсолида акс-садо берди.
Камбағалликни камайтириш – бу аҳолида тадбиркорлик руҳини уйғотиш, инсоннинг ички куч-қуввати ва салоҳиятини тўла рўёбга чиқариш, янги иш ўринлари яратиш бўйича комплекс иқтисодий ва ижтимоий сиёсатни амалга ошириш. Жойлардаги ижтимоий муаммоларни ҳал этишга оид тадбиркорлик ташаббусларини, айниқса, ёшлар ва аёллар тадбиркорлигини қўллаб-қувватлашга устувор аҳамият бериш зарур.
Ушбу мақсадда аҳоли ва тадбиркорларга, микро-молия хизматлари ва молиявий ресурсларга, давлат харидларига кенг йўл очиб берилади. ”
Тадбиркорлик ташаббусларини амалга ошириш учун шарт-шароитлар яратиш ва шу билан бирга, янги иш жойи билан таъминлаш лозим (2020 йилда – 500 мингта). «Лекин кам таъминланган аҳолига ижтимоий нафақа ва моддий ёрдам пулини тўлаш ёки улар миқдорини ошириш орқали ушбу муаммо тўлиқ ечилмайди. Шунинг учун Жаҳон банки, БМТнинг Тараққиёт Дастури ва бошқа халқаро ташкилотлар билан бирга Ўзбекистонда Камбағалликни камайтириш дастури ишлаб чиқилади. Камбағалчиликнинг олдини олиш мақсадида 700 млн доллар маблағ жалб этилади», дея таъкидлаган эди президент.
Дунёда тараққиётга эришган мамлакатлар, ҳусусан Жаҳон Банки тамонидан “Камбағалликсиз дунё – бизнинг шиоримиздир “ чақириғи билан “Камбағалликни йўқотиш” соҳасида махсус дастурлар ишлаб чиқилган. Жаҳон Банки маълумотига кўра 2015 йил ер юзи аҳолисининг 26 фойизи яъни 1,9 миллиард инсон кунига 3,20 доллорга, ер юзи аҳолисининг 46 фойизи эса 5,50 доллорга кун кечирмоқда. Кейинги вақтда камбағаллик Шарқий Осиё ва Тинч океани регионида 1990 йилга қараганда 2015 йилда 35 фойизга қисқаргани ҳақида маълумот беради.
Умуман, 2013 йилги манъбаларига қараганда жаҳонда энг ночор камбағаллик ҳолатида 767 миллион яъни 10,7 фойиз аҳолисини аҳоли яшайди..
Қаранг https://www.vsemirnyjbank.org/ru/topic/poverty/overview
Президентимиз мурожаатномасида: “ Камбағалликни камайтириш – бу аҳолида тадбиркорлик руҳини уйғотиш, инсоннинг ички куч-қуввати ва салоҳиятини тўла рўёбга чиқариш..” деган сўзларни айтган эди.
Шу ўринда қишлоқда туғилган инсон сифатида ушбу дастурга маълум конструктив таклифларим бор эди.
2015 йилларда 80 ёшли отам Матёқуб Вапаев элатимиздаги баъзи оилаларнинг таморқа ерини экмаганлигидан қаҳри келарди.Отам меҳнаткаш, шижоатли одам бўлгани учун боқувчиси яъни эркаги бор оила экин майдонинини бўш қолдиришни ишёқмаслик ва дангасалик деб ҳисобларди.
Мен Хоразм табиий шароитини яҳши билганим учун Хоразм ва Қорақалпоғистон республикаси мисолида фикримни баён қилмоқчиман.
Ҳудуд камбағал аҳолисининг ҳаётига: жуғрофий жойлашув ва иқлим шароитидан келиб чиқиб президент дастур тартибларини жорий қилиш лозим.
Камбағал оилалар асосан қишлоқларда яшагани учун боқиш, ем-ҳашак топиш имкони осонроқ бўлган чорва молларини танлаш муҳимдир. Шунинг учун энг аввало эчки боқишни йўлга қўйиш керак.Йирик шохли мол, ёки қўй-эчки тарқатишдан олдин уларни ем-ҳашак базаси, ёки оилаларни таморқа ерлари билан таъминлаш лозим. Эчкини соғиб сутини ичиш, гўшт қилиш мумкин.Эчки қўйга нисбатан тез кўпаяди.
Ҳозирги кунда мамлакатимизда муваффоқият билан ривожланаётган қуёнчилик соҳасини кучайтириб, оилаларга зотли қуёнлар берилишини йўлга қўйиш керак.Қуён тез кўпаяди, кам озуқа ейди,гўшт,терисини сотиш имкони бор.Қуён терисидан маҳаллий аҳоли талабига асосан кийимлар тикадиган кичик тикув марказлари ташкил қилиш лозим.Бу иш жойлари ҳамдир.
Асал аричилик, товуқчилик,балиқчиликни ривожлантиришни режаламоқ даркор.. Лозим бўлса аҳоли таморқаларига хорижга қимматбаҳода экспорт этиладиган доривор ўсимликларни етиштириш мумкин.Масалан, талаб катта бўлган бўянга ўҳшаган ўсимликлар.
Энг муҳим ҳолат: камбағал оилаларда тижорий тажриба бўлмагани учун уларни уюшма, тузилма каби ширкатларга аъзо қилиш лозим. Улар бизнеснинг ривожини назорат қилади.Ҳосилни сотишади.
Мамлакатимиз қишлоқларида интернет тизимини тўла ишлаши таъминланиши лозим. Айни кунда жорий этилган “1 миллион дастурчи” лойиҳаси учун аҳолининг кам таъминланган қисми болалари салоҳиятига қараб ,туман марказларида бошланғич IT parkлари базасини ташкил этиш лозим. Негаки, талъантли ёшлар фақат қишлоқ хўжалиги соҳасида қолиб кетмаслиги лозим.
Мамлакатнинг ёшлари жуда катта потенциал куч бўлгани учун бу муаммога катта аҳамият берилиши лозим.Чунки, камбағаллик талъантли ёшларни юзага чиқаришда энг катта тўсиқ ҳисобланади.
Аҳоли орасидаги камбағаллик ҳолатини кўпгина салбий тамонлари билан бирга юқорида айтганимдай ўзбекнинг андишаси устига қуриладиган аянчли бир тамони бор. Ўзбекларда “Камбағалнинг ори қаттиқ..” деган сўз бор. Камбағал одам, камбағал ёшлар бировнинг олдига бўйин эгиб ёрдам сўрашни ўзига ор деб билади. Бу ҳолатга яъна ўзбекча минталитет элементлари андиша одати ҳам қўшилиб.. минглаб ёшлар ҳаётда ўз йўлини топа олмайди. Хорижга пул ишлашга кетади.
Тадқиқотчи Анна Ревингининг фикрига кўра : “камбағаллик мамлакатнинг ички муаммосига бўлиб, камбағаллик ҳолатида жамиятнинг жуда катта талъантли инсонлари шаҳс сифатида шакллана олмайди. Бу яҳши овқатланмаслик, намунали таълим ола олмаслиги оқибатида.. ёшларни рўёбга чиқа олмаслик фактига сабаб бўлади. Бу жамият иқтисодий ривожига сезиларли таъсир қилади”.
PS.Демак, президентимиз Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан яратилган “Камбағалликни камайтириш..” дастури нафақат жамиятнинг камбағал синфини камайтириш, балки ўн минглаб, юз минглаб талъанти ёшларни орзу-мақсадларини амалга оширишга ва ҳаётда ўз ўрни ва ўз йўлини топишга ёрдам беради..
Сўзимнинг сўнгида шуни таъкидламоқчи эдимки, президент тамонидан яратиладиган ушбу дастур тарихда камбағалликдан чиққан буюк даҳолар авлоди бўлган миллатимиз ёшларига ёруғ ва равон йўл очишига ишонамиз..
(оригинал матнда бўлмаган 6 та ҳатони тўғирлаб чиқдим. Сайт конфиденциаллиги бузилган. Илтимос, ҳато учраса бизга хабар беринг.)
9 февраль 2020 йил.
Тошкент.
- - -