Marta o'qildi
Баркут кийган аёол. янги хикоя. Саломат Вафо
“Аёлни унутиш – инсониятни унутиш билан баробар”.
Фёдор Достоевский.
Ҳикоя
Турли ашёларнинг ичидан бу суратни топиш осон эмасди.Орада икки-уч маротаба рассомлар устахонасини ўзгартирди.Шогирдлари билан таҳлам-таҳлам,катта-кичик,боғланган-боғланмаган,оғир-енгил суратлар,манзаралар,портретларни юк машиналарга солиб,у манзилдан,бу манзилга қатнашган эди.Шунинг учун сўнгги ўн-ўн беш йил ичида йиғилиб қолган картиналар,сотилмай қолган ишлар,рамкалар,турли ситуеткалар,ҳайкаллар,шакллар,қоғозлар,гуллардан бўшаган саватлар,ип билан боғланган китоблар,орасига картон қоғоз қўйилган сопол чашкалар,тақсимчалар,ичида нима борлигини билиб бўлмайдиган латта-путтали тугунлар орасидан уни топиш осон эмасди.
Деворда Бекжоннинг турли йилларда яратган асарлари,сўзаналар,сопол тақсимчалар орасида тизилиб турарди. Оқиш нур сочадиган шифтдаги кичик қандилни ёқиб юборди.Турли-туман портретлар осилган катта хона чороғон бўлиб ёришиб кетди.Шу билан бўёқ,ёғоч,ҳар хил ўткир хидли суюқликларнинг хидлари ҳам тарқаб кетгандай бўлди.Балки,у суратни...яъни қишлоқдоши Гулзайнабнинг суратини деворга осганмикан,хонани бир айланиб чиқди.Хотирасида элас-элас жонланган,хошиялари ялтироқ,мойбўёқ ёки акварел билан чизилган расм кўринмас эди.
Бекжон дунёнинг турли мамлакатларида иш юзасидан,анжуманларда бўлди,не-не аёллар билан кўришди.Тошкентда ҳам ҳокимият,университет жамоатчилигида, қўни-қўшилар орасида не-не санам қизлар,ансамблларнинг гўзал раққосалари билан танишди. Қалбида уларни портретини ишлашга рағбат туғилмади.Йиллар давомида у ёшлиги бирга кечган қишлоқдоши Гулзайнабни турли қиёфадаги ўнлаган суратларини ишлади.Баъзи кўргазмаларда мукофотлар олди.
Турли ташкилотлардан одамларнинг юбилейлари,туғилган кунлари,тўйлари,хотира маросими юзасидан буюртма портретлар бўлди.Уларни пул учун ишлаб эгаларига топширди.
Бирдан ҳаёлида ярқ этиб,эски албомлар ёдига тушди.Кун қоқ пешин бўлгунича альбомлар билан андармон бўлди.Кўнглига ёқадиган ҳеч нарса,сурат топа олмади,ҳафсаласи пир бўлди.
Қалбидаги аллақандай ҳислар,туйғулар,ўйлар,ҳаяжонлар оқимини ҳаракатга келтириш,уйғотиб юбориш учун недир излаб рассомлик устахонасидан чиқди.Рассомлар уюшмаси тўққиз қават уйларнинг томини ҳокимият билан келишиб рассомларга устахона қилиб берган эди.Уйнинг энг юқори қисми,ўнинчи қаватда худога яқин жойда ижод қилишар эди.Эски лифтлар шарақа-шуруқ этиб айланиб,минг хил товуш чиқариб пастга,биринчи қаватга тушди.
Бекжоннинг устахонаси шаҳар марказига жойлашгани учун кўп қаватли уйнинг ёнидан, машиналар оқиб ётган катта йўлдан ўтиб ҳиёбон томонга юрди.Арчалар,акациялар,қайрағочлар остидан кичик фавворали майдонга чиқди.Фавворалар шовуллаб оқиб ётар эди,ён атрофида ёш болалар велосипед ва катта ўйинчоқ машина миниб юришар эди.Сал нарироқда қадимий марказий унвермаг маркети,йўлнинг чап томонида Тошкент мехмонхонаси.Оғочлар қоплаган йўлаклардан эркаклар,хотин қизлар,талабалар,мактаб ўқувчилари ўтиб туришар эди.Кийинишларидан қишлоқдан келган қирқ-эллик ёшларидаги эр-хотин сайр қилиб юришарди.Эр алланарса ҳақида жаҳл билан сўзлар,хотини бошини эгганича уни тинглар эди.Хотиннинг юзларида изтироб ва саросима ифодаси акс этар эди.Бекжон дўконга кириб тухум,қайнатилган йўғон калбаса,печене, қатиқ,нон олиб яна устахонаси томонга кетди.
.jpg)
Лифтда тўққизинчи қаватга чиқиш вақтида миясида турли ўйлар пайдо бўлди,фикрлар,кеча-кундузда юз берган воқеалар аста –секин сирғалиб ўта бошлади.Шунда миясига ўн, ўн бешта эски расмларни йиғиб ғалатдонни учинчи тортмасида қўйганини эслади.Уйга кирибоқ,стол томонга юрди,ҳаяжон билан тортмаларни бир-бир тортиб,қоғозлар,ҳужжат таҳламларини аҳтара кетди ва ичидан расмларни олди.Уларни бир-бир кўздан кечирди.Ота-онасининг 60 - йилларда тушган расми,бобо-бувилари акс этган катта оилавий сурат... йигирма нафар одам тушган суратдан ҳозир икки-уч нафар одам тирик,қолганлари дунёдан ўтиб кетган.Мана ўша расм ўттиз беш,қирқ ёшларидаги қора барқут кўйлак кийган аёл курсига суянганича ўйчан тикилиб ўтирарди.Қора кўзларида бир оз ҳорғинлик,кўзёшми, кўзининг ич-ичидан балқиб чиқаётган табассум сояси бор эди.Аёл расмини топди,энди суратни янгидан чизади.Картинани топа олмади.Акварелдами,ёки мой бўёқдами, эскизини чизиб олганидан сўнг маълум бўлади. Бир туҳтамга келиш учун устахонасини айланди,деворларга осилган қатор-қатор манзаралар,Хива миноралари,самога учаётган,нақшли кўйлаклари ҳилпираётган раққосалар,машҳур саркарда Жалолиддин Мангубердининг навқирон ёшлик портрети,ранглар чоғишган Регистон майдони,Орол денгизидаги рангсиз кемалар қабристони,қонталаш уфқ,турли шаклда учаётган ғалати қушлар тасвири олдидан аста юриб ўтди.Суратлар устида унинг ҳаёллари,шу ишларга боғлиқ ўйлари,хотиралари осилиб турарди.Хона ўртасида турган молбертнинг олдига бориб,қора қалам билан чиза бошлади,қоғозда кўзлар,қошлар,бурунлар,яноқлар,энгаклар пайдо бўлди.Асар олдида яна ҳаёл суриб қолди.Овоз чиқариб фикрлай бошлади, “импрессионизм бўлсинми” деди.
Тасвирий санъатнинг бу оқими реализмдан фарқли ўлароқ, инсоннинг ташқи дунёдан олган лавҳавий, тез ўтувчи таъсуротларини ифода этишга уриниб, енгил ва нурли ранглар, ҳавонинг, ёруғликнинг таъсирини тасвирлашга интилади. Ўзбекистонда бу услубни қабул қилиш ва ривожлантириш бироз кечикиброқ бошланган.
Бекжон рассомлар галериясида деворларга осиғлиқ турган ,Ўзбекистон Давлат санъат музейида сақланаётган Уста Мўмин,Рухсора Алимова,Чингиз Аҳмаров,Баҳодир Жалолов,Бобур Исмоилов ва Леонид Левинларнинг импрессионизм унсурлари акс этган суратларини эслади.
Бобур Исмоиловнинг холстга ишланган “Шар кўтарган қиз”, “Қўғирчоқ ”ишлари ёқарди.Бу рассомлардан ўтказиб бир иш қила олармикан?.Гўё ҳамма нарса чизиб бўлинган,ранг тасвирга кўчмаган не қолди?.Барча янгилик,кашф этилган эскиликми?.
Орада ошхонага бориб, ўзининг нақш туширилган,ичи сарғайиб кетган катта сопол чашкасида кофе дамлаб келди,кофени ичиб яна ҳаёл суриб ўтирди.Сўнг ўрнидан туриб яна шиддат билан ишлай кетди: кўзлар,қошлар,сочлар,манглай,қулоқлар,сирғалар..яралди,аллазамонларда кўзларида табассум порлаган,қора сочлари орқасига турмакланган,манглайи кенг,қора барқут кўйлаклари,стул суянчиғига қўйилган қўллари ва аёл портрети номоён бўлди.Бекжон оғир,чуқур нафас олди,бир довондан ошиб ўтган эди,портретнинг эскизи ҳозир бўлган эди.
Столда турган эслатма қоғозига қаради,15 апрел,соат 15,Миллий кутубхонада китоб тақдимоти маросими бор экан.Унга сўз беришади,демак тақдимот эгасига бир дона сурат совға қилиши керак.Бормаса бўлмайди,шоира аёл ўзи қўнғироқ қилиб таклиф қилди.Маросимга чақирувчилар шуни билармикан,портретми,манзара танланиши керак,уни мотога ёки қоғозга ўраш керак,такси ёллаб миллий кутубхонага олиб бориш лозим.Биров бир сўм пул бермайди,ёки олиб келишмайди.Устахонадаги ишлар ҳам бир йилда икки уч маротаба сотилади. Рассомлар академиясидан бериладиган ойлик ҳеч нарсага етмайди.Шаҳарда уй ижара ҳақи,йўл кира,кийим-кечак,озиқ-овқатлар нарҳи қимматлашиб кетган бўлса..Яхшиси шу картинани пиёда кўтариб борса-чи,аввал йўлдан,ҳиёбондан юриб,”Тошкент” мехмонхонаси,”Навоий” театри олдидан ўтиб,тўғри йўл билан Миллий кутубхонага чиқади.Йўлда қийналиб бўлса ҳам,манзара ишини кўтариб борди,Миллий кутубхонанинг бешинчи қаватига чиқди.Унга қоғозга ўралган сурати билан биринчи қатордан ўрин беришди.Мусиқа янгради,вилоятдан келган шоирага ёш-қари сўзловчилар шунчалик мақтов айтишдики,Бекжон шу вақтгача шоиранинг шеърларини ўқимаганига ҳайрон қолди.У ҳам қисқа нутқ сўзлаб,совғасини топширди.Қалб ҳарорати билан чизилган сурат,шоиранинг гуллари,китоблари,қоғоз халтага солинган чопон ва тахёларининг ичида мунғайиб қолди.Гўё Бекжонга, ташлаб кетма, мени олиб кет бу ерлардан,дерди.
Маросимдан чиқиб устахонасига яна яёв кетди.Ҳаёлида янги чизаётган аёл картинаси айланар эди.Бу ерда “Шарқ зиёкори” китоб дўкони бўлар эди,эшиклари ёпиқ,ёки кўчиб кетганмикан.Тошкент шаҳари марказида китоб дўконлари деярли қолмаган эди.
Кўп қаватли уйга етиб оқиш лайт чироғи билан ёритилган лифтдан тўққизинчи қаватга кўтарилди, кабинадан итларнингми,ҳайвонларнинг иси келарди,яна бир қават зиналардан юқорига чиқди.Уйга кира солиб,негадир ҳаяжонланиб, “Барқут кўйлакли хотин” ишининг ёнига борди.Кеча тайёрлаб қўйган молбертни кўтариб олиб келди,эскиз асосида рангли бўёқлар билан аёлни бунда гавдалантириши лозим эди.Одати бўйича қўлини ювиб келиб,ишни бошлаб юборди.Қуёш нурида турли ранглар товланар,нурлар ичида порлоқ табассумли ниоҳ кўзга ташланар эди.Қорачуқинг чеккаларида ёш халқаларими,табассумнинг соясими,балки,нур қатимлари жилоланар эди.У сокинлик билан ишлар эди.Иш столи устида турган радиодан “Биз Ўзбекистон радио каналидан шўҳ қўшиқларни эътиборингизга ҳавола қиламиз ” деган товушлар эшитилди.Устахонани шўҳ куйлар қоплади.Бекжонинг ҳаёлига Клод Моненинг “Сув лилиялари” асари келди, у ерда аёлнинг гўзаллигини эслатадиган рангларми,лилия сув гулларининг туркум тасвирланиши недир бор эди.
Яна катта саҳнга айлантирилган болкон ойналарининг олдига борди.Бугун ҳаво тунд,ёмғир томчилаб турибди,катта йўлдан ўтаётган машиналарнинг шовқини кучайган.Радиодан “Тошкент вилоятининг тоғли туманларида ёмғир ёғмоқда, сел келиш ҳавфи бор” деган товушлар эшитилди.Бекжоннинг кўзи таҳланиб турган картиналарга,қоғозлар,бўш рамкалар,гулдан бўшаган саватлар,катта-кичик ҳайкалларга тушди.Ташқарида ёмғир шатирлаб ёғиб,дераза ойналарига урилди.Йўлда машиналар шовқини кучайди.Портретлар,манзаралар,бошлаб қўйилган ишларни бир-бир кўздан кечирди,у аёл партрети,йўқолган асар топилармикан?.Кўчага кўз ташлади,пастда одамлар,хотин-қизлар мовий,қизил ва қора рангдаги соябонларни тутиб,ўзларини ёмғирдан пана қилиб юришарди.Талабалик вақтларида “Шамсияли қиз” номли иш ишлаган эди,у ишдаги ёмғир томчилар ва кўлмакларни тасвирлагани,томчиларнинг қуёш нурида товланиши ёқарди.Унда ҳам Гулзайнабнинг қиёфаси деталларини акс эттирган эди.Яна бошқа суяб қўйилган катта-кичик,рамкали-рамкасиз картиналарни бир-бир очиб кўрди.Йўқ, у асар кўринмасди.
Қоғоз устига мовий,оқ,жигарранг,сариқ,ноформон рангларни тўкди,қилли қалам билан уларни,бир-бир олиб суркай бошлади.Аёлнинг юзи атрофида ишлай бошлади,соч рангини қора жигарранг тусда бўяди....
Катта саҳндаги қўл телефони бир жиринглаб ўчди.Уч кун олдин Хоразмдан укаси телефон қилган эди,”у вақтингиз бўлса,9 майда келинг,онамга қабртош қўямиз” деган эди. 9-май санъаси Ўзбекистонда Хотира ва қадрлаш куни эди,укаси шунинг учун чақираётган эди.
Тасвирлар кўнгилагидек чиқмаётган эди,қўлини латтага артиб ошхонага ўтди.Бу портретни чизишга недир етишмаётган эди.Кайфиятми,илҳом ҳолатими... йўқ эди.Кофе қайнатгичга вош этиб сув қўйиб,газнинг устига қўйди.Қоп-қора пуфаклар қайнаб чиқа бошлади,атрофга кофенинг ёқимли хиди тарқади.Бўлди,бугун поездга чиқади,Хоразмга бориб келади.Балки,у ердан ишларига илҳом олар,балки Гулзайнабни кўрар..Телефонига қаради,PayMI тўлов тизимида бор пули Шовотга боришга етар экан,қайтишида укаси поездга билет олиб берар.Ёши элликка яқинлашиб мукаммал одам бўла олмади,ҳалигача бировларга мухтож,кимлардир поездга билет олиб беради.
Ёнбошига “Тошкент-Шовот” деб ёзилган поезднинг плацкарт вагонига чиққанда,йўловчилар аллақачон жойлашиб улгуришган эди.Атрофдан вокзал дикторининг “Фуқаролар эҳтиёт бўлинглар,”Тошкент-Москва” поезди тўртинчи йўлга қўйилаяпти
“ деган саси эшитиларди.Вагон шўҳ студент ёшларга,шимолий рус шаҳарларидан пул ишлаб келаётган ишчиларга,сайёҳат қилиб юрган қари-қартангларга ва қопчиқ кўтарган,афтидан купега чипа топа олмаган бир гуруҳ турк сайёҳларига тўла эди.Поезд энди юраётган бўлса ҳам,бўлмаларга бўлинган,очиқ плацкарт вагонда ҳар хил хидлар ўйнар эди.Поезд вагонлари тарақа-туруқ релсларга урилар,олислардан вупиллаган саслар эшитилар эди.Вагон йўлбони устига поездларнинг расми туширилган сув қоғозга ўралган чойшаб ва жилдларни олиб келди.Ёнидаги олтмиш,ётмиш ёшларга чиққан,имиллаб ҳаракатанаётган одам билан ўриндиқларни орасталашга тушишди.Шу он йўлакдан оқ хизмат кийими кийган,ўттиз беш ёшлардаги йигит “Тошкент минерал сувлари бор,школад,бутербродлар бор” деб катта сават кўтариб ўтди.У йўлак бўйлаб тўҳтамади,балки,турк сайёҳлари ўзлари билан ширинликлар олиб олгандир,чунки,бу вагонда иқтисодий жиҳатдан қийналган,жамиятнинг ўрта хол одамлари борар эди.Ҳеч ким ҳеч нарса сотиб олмади.
Поезд қаронғилик бағрини кесиб борар эди,йўлда ялтираётган ойнаванд бинолар,деразаларидан хира ёруғлик тушиб турган уйлар,чироқ ўрнатилган симёғочлар “лип лип” этиб орқада қолар эди.
Вагон силкинар,аллақайерларга қайрилар, йўловчилар уйқуга кетган эди.Аллакимлар хўррак отар,кимлардир осуда мусиқа эшитар, бир тўп турк сайёҳлари осойишта гаплашиб ўтиришар эди.
Тонгда кўзини очса соат 5.30 бўлибди, йўловчилар уйғониб хожатхонани булғамасидан олдин,ухлаб ётган бутун оламни босиб ўтиб,турли катта-кичик,оқ-қора,ориқ-семиз оёқларга туртилиб хожатхонага кириб чиқди.Поезд тарақа-туруқ қилиб,ҳансираб,пишқириб,Бухоро,Хоразм саҳроларини босиб ўтарди.Вагон ойналаридан оч сарғиш рангдаги чўллар,саҳролар,қум кўчмасин деб ўрнатилган чимлар,электр симёғочлари,саксовуллар кўринар эди.Тонгга яқин йўловчилар уйғонди,икки тарафдаги хожатхона эшиклари олди турнақатор навбат бўлди.Ёш яланглар уйғониб, ювиниб-тараниб атирлар сепиб,телефонларида мусиқа қўяр эди.Бўлмалардан қўшиқчи Машҳур Муҳаммаднинг “Сиқилма” қўшиғи янграр эди.Турк сайёҳларининг “Гун ойдин,гун ойдин” деган ҳитоблари,шодон суҳбатлари эшитилди.Бекжон ўрнидан туриб беиҳтиёр уларнинг бўлмаларига мўралади, турк сайёҳлар кичик чой столига олам жаҳон тақсимча териб,пишлоқ,зайтун,турли мураббо,қизартирилган нонларини қўйиб ўзларининг машҳур турк қаҳвалтисини ҳозирлар эди.Вагонга кофенинг ёқимли ҳиди тарқалди.Поезд қум барханлари,йўл бўйидаги мотеллар,узоқларда кўкиш бўлиб кўринаётган фермерларнинг экин ерларини босиб,пишқириб олға,Хоразмга қараб интилар эди.Яна ҳаёлига устахонасида қолган,чиза олмаётгани “Қора барқутли аёл”суврати келди.Бу расмга прототип бўлган Гулзайнабни кўра олармикан энди,орадан йиллар ўтиб кетди,у энди бола-чақали бўлиб кетган эди.Ишлаётган суратлари боис уни бот-бот эслаб турарди.
Хоразмдан чиқиб кетганига неча йиллар бўлди.Укаси билан машинада Шовот кўпригидан қайриладиган йўлдан тушишди,Во ажаб,бу йўллар ўттиз йиллардан бери ўзгармаган,қачонлардир қилинган асфальт йўл тупроққа сингиб йўқолиб кетган эди.Ўнг тарафда икки қаватли ҳунар-техника билим юрти,йўл четида япроқлари чангга беланган толлар,тераклар,тутлар,жийда дарахтлари тизилиб кетган эди.Бу йўллар,кўчалар,қаҳратонларда дилдирайдиган яланғоч оғочлар,хира нур сочадиган уйларнинг деразалари,дарахтзорларга бурканган уйлар тасвирини не-не асарларида ифода этмаган,у ишлари дунёнинг турли мамлакатларида,Америка,Европа мамлакатларида музейларида сақланади.Уйларига етмасдан икки қаватли Аваз Ўтар мактаби бор, мактабнинг спорт майдонларига бино қуриб ташлашибди.Экин экиб ташлашибди.Укасининг машинасидан ўзлари туғилиб ўсган уй олдида тушиб қолди,уйлари бундан йигирма йил олдин қандай бўлса шундай турибди,гиламлар,столлар,кўрпачалар,сукунат чўккан,аммо нур тушиб турган айвонлар,кимсасиз уйга ҳам қуёш тушар экан.Чапдаги йўлакдан зал томонга юрда,йўлакда отаси олган иккита оқ тусли музхона ишламасдан эшики очилганича турибди.Эшигига пардалар осилган залга кирди,тугмачани босиб,электрни ёқиб юборди.Кенг зал ёришиб кетди.Бурчакда қора ва баланд голланд печи, чанг босган хира деразалар,тўрда турган ичига эски русумдаги биллур идишлар,Кавказ томонлардан келтирилган она балиқ ва балиқчалар,жавон устида опа укаларининг навқирон ёшдаги,табассум қилиб турган,четига хошия қопланган суратлари жимгина,йилларки,тикилиб туришарди.Шу ерда мактабда Гулзайнаблар билан тушган умумий сурати бор эди.Таъмирлаш вақтида уни бошқа жойга қўйишганмикан.Залда,хоналарда қўҳна уфунатнинг иси келар эди.Деворларда,шифтларда Бекжон иккинчи курсда ўқиб юрганида чизган ранг-баранг,Хивадаги Нуруллавой саройларнинг нақшларини эслатадиган нақшлар бор эди.
Укаси Одил:
- Оға,залимиз ўзгарибдими?.
- Ўзгармабди,шу туриши.
- Ваянган бувага борамизми?.
- Борамиз,
Хоразмнинг қабристонлари ғуссали ва қайғули эди.Ваёнгон қабристонида сон-саноқсиз,расмли-расмсиз қабрлар тизилишиб кетган,ҳамма ёқни шўр босган,қизғиш ва оқиш йўлғунлар ўсиб ётарди, ер ости сувлари яқин бўлгани учун майидлар сандиққа солиниб,ер юзига қўйилган эди.Шунинг учун қабристон узра қадим,ўн йилликлар,юз йилликларнинг қуланса,одам иси осилиб турар эди.Бир хил хизмат либосини кийган йигитлар қабр тошларни олиб келишди.
- Кимдан чиққан иш бу,нега тошларга арабча ёзилган,уни ким ўқий олади?.
- Нима дейсиз энди,ҳозир қабр тошларига арабча ёзиш урф бўлибди.Ана расми бор,тўғилган вафот этган йилларидан билса бўлади.Оғамга ҳам қабр тош ишлатган эдим.
Қўлларига қора қўлқоп кийган хизматчи йигитлар онасига ўхшамаган рўмолли,арабча ёзувларга бурканган бир хотиннинг сурати акс этган қабр тошини қўйишди.Онаси кимсасиз кенгликлардан,қабрлар ва қабр тошлари орасидан мунғайиб қараб қолаверди.
Қабристон йўлида орқаси очилган юк машина кўринди,тахё кийган,киймаган эркаклар машинадан тобутни туширишди.Саноқсиз бўлган қабрлар яна биттага кўпаядиган бўлди.Эрта баҳор бўлса ҳам иссиқ гаримсел эсарди.Осмон тип-тиниқ оппоқ булутлар кезиб юрар эди.Қабристоннинг сал қуйироғига жойлашган оғасининг қабрига боришди,маросимлар фирмасининг махсус хизматчилари,аллақачон оғасининг қабрига қабртош қўйиб қўйишган эди.Арабча ёзувлар орасида оғасининг жилмайган чеҳраси номоён бўлган эди.Энди у ҳам қабристондаги минг-мнглаб қабрлар орасига,номисиз салтанатга қўшилади.Тошга кўчириб ола олмаслар керак,Бекжон онаси ва оғаси суратини худди тирик одамдай чизиб берар эди.Бекжон ўзининг ишларини “Барқут кийган хотин” портретини эслади.Беш вақт номоз ўқийдиган диндор жияни,яъни оғасиинг ўғли ҳам бунга рози бўлмаса керак,ҳали у бу расмли қабр тошга не деяр экан.Қабристон масжитидан азон айтилди,назаримда одамларни пешин номозига чорлашар эди.
Укаси Одилнинг туман марказида иши бор экан.Бекжон ҳам ишим бор деб Гулзайнаб ишлайдиган мактабнинг ёнида тушди.
- Ёш болага ўхшайсиз,оға,борганингиздан уни кўрганингиздан нима фойда – деб кулди Одил.
- Мен шундайман, - деди Бекжон.
Мактабларда ўқишлар тугаган,майдонлар,йўлаклар жим-жит эди,бир-икки нафар хотин – қиз ўқитувчилар йўлакларда тўрхалта кўтариб юришарди.Ҳозиргача нима қилишини билмасди,у билан кўришса,нима дейди,сизни кўриш учун Тошкентдан келдим,дейдими?. Унинг бу шунча йиллардан кейинги ташрифини Гулзайнаб қандай қабул қилар экан?.Телба деб ўйламасмикан?.
Бахтига Гулзайнаб “директор” деб ёзилган ялтироқ эшик ортида,кабинетида йўқ экан.Йўлакка чиқди,сукунат чўккан йўлакларда узоқлардан бир овоз эшитиларди.Бекжон шунга қараб бораверди.Ўша овоз,борлиққа таралаётган нафас орқасида Гулзайнаб бор эди.У ойнаванд саҳннинг четига қўйилган ўриндиқ ёнида туриб қўл телефонида гаплашар эди.Бекжон ойна орқасидан уни кузатиб турди.Гулзайнаб бир оз тўлишган,оқ гулли кофта-юбкаси яршган, сочлари орқага турмакланган,йиллар унга улуғворлик бахш этган эди.Ўша нигоҳлар,ўша овоз..вужуди ич-ичидан титраб кетди.Бир муддат қотиб қолди.Сўнг шаҳд билан орқасига қайтди,тез-тез юриб мактаб майдонидан чиқиб кетди. Миясига минг хил ўй келди,асли бу ерларда не мақсад билан юрибди?.
Кечқурун элатга яқин жойлашган кафеда балиқ ейишди.Укаси билан у ёқ бу ёқдан оби-ҳаво,ҳар кун кўтариладиган озиқ-овқатларнинг нарҳлари ҳақида сўйлашди.Одилга мактабга бордим,аммо Гулзайнабни кўрмадим,деди.Суҳбатлар боғланмади,орадан кечган узун йиллар,турли қўйди,чиқдилар ака укаларни томом бегона қилган эди.
Бу сафар укаси поезд купесига билет олиб берган эди.У “оға,яна икки-уч кун қолинг,Хивага борамиз,қумга чиқиб шашлик пиширамиз” деди.Қолишга Бекжон рози бўлмади,эртаси куни поездга минди.Бухоро,Хоразм саҳро,чўлларини босиб,тонгда Тошкентга устахонасига етиб келди.Кечаси купеда бир семиз одам хуррак отиб ухлатмаганди,соат 9ларда келиб уч соат қотиб ухлаб қолибди.Кўзини очиши билан устахонасида эканлигини англади,“Барқут кийган хотин” сурати эсига тушди.У бу нарса еган бўлиб,кофе дамлаб яна ишининг олдига борди.Бир оз... учишга шайланаётган қушлардай ҳаяжон билан турди.Қўллари холст устида ўйнай кетди,ичида бир алангаи-оташ бош кўтарарди,икки соатда суратнинг камчиликларини битирди.Кўз олдида қоғозда стул суянчиғига суянган, қора барқут кўйлакли,бир қўли тиззасига қўйилган,қора кўз,қора қош,қирра бурун,қорачуқининг ич-ичларида табассум порлаётган ўттиз беш,қирқ ёшларидаги аёл сурати пайдо бўлди. Ишидан мамнун бўлди,қўлларини латтага артиб,орқага тисралиб одам бўйи баландликдаги портретни тамоша қилди.Муҳташам бир портрет бутун борликқаро,кенг саҳнлар, суратлар,ҳайкаллар,рамкалар аро порлаб турарди.Портретдаги аёлнинг,яъни Гулзайнабнинг юзида сирли табассум тантана қилар эди.Бекжон олисларда ўз болалари билан бахтли яшаётган Гулзайнаб атрофида юлдузлар,сайёралар теграсида айланаётган қуёшдай айланиб юрарди.У билан ўтган олисларда қолган кунлар ,хотиралари қалбига таскин берар эди. Шу асарга ўхшаган яна бир суратни рассом Бекжон Собир Хоразмда ҳусусий кўргазмаси бўлганида,коллекциялари ичида олиб бориб кўргазмага қўйган эди.Уч кундан кейин Гулзайнабнинг портретига кислота сепиб кетишган эди.Уни ким қилган,аёл эрининг яқинларими,билиб бўлмасди.Шундан сўнг кўп вақтгача бу ишнинг яқинига йўлай олмай юрди,бир вақтлар унутиб ҳам юборди.Ўша кислота сепилган суратни йўқотиб ҳам қўйди,кўч-кўчларда қаерлардадир қолиб кетган эди.Ўша воқеадан сўнг қалбида оғриқлар қолди,шу боис йўқолган суратни изламай ҳам қўйган эди.
Совиб қолган кофесини тўкиб,янги қайноқ кофе дамлаб олди.Нур тушаётган айвонча деразаси олдига борди, йўлдан машиналар оқими сфетафорда тўҳтаб яна юриб кетар эди.Беш-олти нафар ёш яланг,судрама сумка судраган рус кампирлар йўл четида светафор ёнишини кутиб туришар эди.Машиналарнинг ,атрофнинг шовқини ўнинчи қаватгача эшитилар эди.Бекжоннинг кўзи жавон ёнида таҳланиб турган учта рамкага тушди.Сопол чашкасини стол устига қўйди.Ишларни тортиб олиб,бир-бир кўздан кечирди.Қараса,қараса... Гулзайнабнинг кислота сепилган сурати юзсиз ҳолда дунёга боқиб турарди.Зарарли суюқлик аёлнинг кўзлари,қошлари,бурни ва лабларини ювиб кетган эди.У асарга тикилиб қолди.Бу суратнинг фалокати янги портретнинг дунёга келишига сабаб бўлган эди.
Бекжон совуқ тин олди, “Барқут кийган хотин” ишининг ёнига келди.Ярқироқ ранглар,турли товланишлар,қуёшнинг шулъалари акс этган суратда Гулзайнабнинг порлоқ табассум акс этган юзи,кўзи жилоланиб турарди.Ўйлаб қараса бутун умр минг бир хотиралар,қиёфалар,ифодалар,туйғулар ичидан Гулзайнабнинг порлоқ табассумини излаган экан.
20-31 май. 2025 йил. Тошкент.”Гўзал”маҳалла.
- - -