Marta o'qildi
Эркин Мусурмонов НОБЕЛЬ МУКОФОТИ ЛАУРЕАТИ МО ЯН ёхуд эртак ва ҳақиқат қоришган адабиётнинг муваффақиятли бўлиши хусусида.
Ҳақиқат бўлинмайди, демак, у ўзи ўзини идрок эта олмайди; ким уни идрок этмоқчи бўлса, ёлғонга айланиши керак.
Франц Кафка.
Нобель мукофотига лойиқ деб топилган Мо Яннинг хизмати «халқ эртакларини тарих ва замонавийлик билан бирлаштирган галлюцинаторли реализми»ни адабиётга тадбиқ қилишда деб билинди. Кўпчилик адабиётшунослар тан олганидек, адиб ижодида халқона оҳанг, оғзаки ижод, хусусан, эртак ва асотир жанрларига оид хусусиятлар, тарихий анъана ва замонавийлик омухталигининг мавжудлиги унинг асарларини Гарсиа Маркес, Уильям Фолкнер ва Франц Кафка дунёси фуқаросига айлантирди.
Гоҳида жуда машҳур бўлиш ҳам ярамайди, 1944 йилги Нобель мукофотига номзодлар орасида бўлган илмий фантастика “отаси” Герберт Уэллс айнан “жуда машҳурлиги” сабаб лауреатликдан бенасиб қолиб кетган экан. Қайсидир маънода Толстой, Борхес тақдири ҳам Уэллсникига ўхшаш бўлди. Бироқ ёзувчини кенг доирадаги мутахассисларнинг билмаслиги ҳам уни мукофот лауреатига айлантиришига ёрдам беради деб бўлмайди.
Мо Яннинг мукофотга лойиқ деб топилиши турли адабий доираларда ижобий муносабат билан бирга айрим ғарблик танқидчиларнинг иккиланишларига сабаб ҳам бўлди. Кейингиларни тушуниш мумкин: одатда Нобель мукофоти ўз соҳасида машҳурликка эришиб, танилганларга берилар эди. Жумладан ўз вақтида раҳматли Чингиз Айтматов бу мукофотга лойиқ топилганда, айримлар норози тарзда юзларини буриштириб қўйсалар-да, охир- оқибат швед академикларининг танлов мантиғини тушунар эдилар, чунки МДҲ ўқувчиларининг кўпчилиги учун у тенгсиз эди, Европа ва Америкада ҳам унинг кўплаб мухлислари бор эди. Бироқ, 2012 йилгача Мо Янни бир икки мутахассисдан ташқари, нафақат Ўзбекистон ёки Марказий Осиёда балки Шарқий Европада ким билар эди? Маданияти ривожланиб кетган деб тан олинадиган Европа матбуоти ўз ўқувчиларини Нобель мукофоти лауреатини унинг… 80-йилларнинг сўнггида кинотеатрларда намойиш қилинган “Қизил гаолян” фильми орқали эслатмоқчи бўлди. Лауреатликка танланганлигини эшитган Мо Яннинг ўзи ҳам бу янгликка ҳайрон қолди: » Мукофотга лойиқ топилганимдан жуда ажабдаман, чунки ўзимни хитой ёзувчилари орасида бунга энг лойиғи деб билмас эдим. Кўплаб ёзувчилар бор, менинг даражам унчалик юксак эмас.”
Ўзи адабиёт соҳасидаги Нобель мукофоти лауреатлари бироз мулозаматчи бўлишган. Бир вақтлари Нобель мукофотини олган Иосиф Бродский ҳам ўзидан кўра мукофотга лойиқроқ адиблар сифатида Осип Мандельштам, Марина Цветаева, Роберт Фрост, Анна Ахматова, Уистен Оденларнинг номини келтириб ўтган эди. Шунингдек, мукофот лауреатлари: Хуан Рамон Хименс испан фашистлари қатл этган Федерико-Гарсиа Лоркани, Франсуа Мориак эса Август Стриндбергни, Уильям Фолкнер юртдоши Томас Вулфни, Пабло Неруда француз шоири Пол Валерини мукофотга муносиброқ деб, билишган.
Мо Ян ғалаба қозонган Нобель мукофоти тақдимотини айримлар маданий эмас, балки сиёсий ҳодиса деб ҳам кўришди. Уларнинг фикрича, мукофот шу вақтгача асли Чинлик бўлган, бироқ фаолияти Хитой томонидан тан олинмаган кимсага берилган, бу эса Хитой томонидан норозиликка сабаб бўлган. Орадаги совуқчиликка барҳам бериш мақсадида Нобель мукофоти комитети ўз мукофотини Хитой Халқ Республикасида расмий тан олинган ёзувчига берган, деган тахминлар ҳам билдирилди. Шу сабабли лауреат Мо Ян ғарбликларнинг анчагина тиканакли саволларига жавоб беришига ҳам тўғри келди.
Мо Ян лауреатликнинг дастлабки кунларида шундай дейди: «Биринчидан, нега ҳаммаларингиз мендан Нобель мукофоти ҳақида сўрайсиз, ҳа, сўзсиз Нобель мукофоти Халқаро мукофот сифатида улкан таъсир кучига эга, бироқ тарихда кўплаб буюк ижодкорларнинг, жумладан, Толстой, Кафка кабиларнинг мукофотни олмаганликлари мисоллари борки, бу ҳолат улар асарларининг ўз вақтида қадрини топмаганлигини билдиради. Ўйлашимча, менинг лауреат бўлишим, кўплаб адибларнинг ғурурига тегиб кетади, шу сабабли мен бу мавзуга бошқа қайтишни хоҳламайман, қолаверса, кўплаб одамлар хитой адибларини танқид қилишади ва бундай муносабат менда безовталик ҳиссини пайдо қилади. Мени чет элликлар билан ўйин қилишлигимда айблашаётганларни ва умуман Нобель мукофотига рози бўлганлигим учун танқид қилаётганларни тушунишга ҳаракат қиламан. Хитойлик адиблар шундоқ ҳам тобланган това устидаги чумолиларга ўхшашади, ундан ҳам ортиғини айтаман, бизнинг давлатда ёзувчилар мукофотлар учун эмас, халқ учун ижод қилишади».
Иккиланишларнинг яна бир сабаби “хитойча” деб жаранглаган (русча «китайский») тушунчасининг кенг тарқалиб кетганлиги бўлди. Хитой катта ҳудудга ва сон жиҳатидан тенгсиз аҳолига эга бўлган бўлса-да, яқин вақтларгача ғарб маданияти учун замонавий дунёнинг бир чеккаси сифатида ҳам билинган. Шундай ўйловчилар Мо Яннинг «галлюцинаторли реализм» услубини оддий ўқувчиларга соддароқ қилиб, рўпарангиздаги “хитойча Кафка”, “ хитойча Маркес”, “хитойча Фолкнер” каби қиёслашлар билан тушунтирдилар. Бироқ яқин йиллар ичида дунё афкор оммаси кўз ўнгида Хитой иқтисодий соҳада шиддат кўрсатиб, дунёда иккинчи ўринни эгаллаган қудратли, буюк давлатга айланиб бўлди. Хитойча нотебук, планшет ҳозирда ҳеч кимнинг норозилигига сабаб бўлмай қўйди. Шунга мутаносиб Мо Яннинг иқтидорини 30 йил олдинги хитой ёзувчиларга ўхшатиш умуман ўринсиз, замонавий ғарб адибларидан бирининг клонига менгзаш, буюк адибга, адабиётга нисбатан ҳурматсизликдир.
Тўғри, Мо Ян асарларида лотин-америка ёзувчиларининг маркесча магик реализмини, воқеаларнинг фолкерча муаллиф юртида содир бўлишини, қаҳрамонлар руҳиятининг кафкача чуқур ва майда деталларгача таҳлилини кўрамиз. Қолаверса, ғаройиб зиёфатлар тасвирида Булгаковнинг таъсирини, “Май мамлакати” романидаги асар ичида асар шаклида “Минг бир кеча”нинг бичимини сезамиз. Бироқ қайси ижодкор ўтмиш адабиётидан илҳомланмай санъаткор бўлган? Аслида Мо Яннинг яхлит услуби жуда оригиналдир. Ёзувчининг шаклланишида хитой мумтоз адабиётининг, дао, буддавийлик таълимотларининг, шимол ва ғарбдаги қўшни қадимги туркий халқлар фольклорининг таъсири катта бўлди.
Бундан ташқари, адиб услубининг шаклланишида макони Гаомидан 150 километрдан нари-бери жойлашган «Ляо Жайнинг ғаройиботлар ҳақидаги ҳикоялар» асарининг муаллифи аждодлари туркий илдизларга эга бўлган машҳур Пу Сунглинг (蒲松龄, 1640—1715) адабий услуби ҳам ўз таъсирини кўрсатмасдан қолмади. Мо Ян улғайган ҳудудда Пу Сунглингнинг новеллаларидаги борлиқ ва мистик тасаввурларнинг омухта келиши, улардаги қиёфаси ўзгарадиган одамлар, инсу-жинсларнинг бадиий тасвири бўлғуси адиб дунёқарашига ўз таъсирини ўтказмасдан қолмади. Жумладан, Пу Сунглинг новеллаларида катта маҳорат билан тасвирланган тулки-қиз Мо Ян асарларида ҳам келтириб ўтилади. “Май мамлакати” асарида терговчи шилқимлик қилган нозанин баъзан шофёр қиз ёки Цзюго шаҳрининг олий тоифадаги кишининг танноз хотини, гоҳ ҳимояга муҳтож бечора ёки ҳужумкор йиртқич қиёфаларида намоён бўлади.
Мо Яннинг асл исми Гуань Мое (хит. 管谟业, пиньинь: Guǎn Móyè). Мо Ян — ёзувчининг адабий тахаллуси бўлиб, хитой тилида «сукут сақла» маъносини англатади. “Маданий инқилоб” давридаги қалтис ҳаёт туфайли ота-онаси унга, ёш болага бўсағадан ҳатлаб чиққан заҳоти оғзингни юм, гапирма, бўлмаса ёмон бўлади, деб тарбия беришган. Шу сабаб Гуань Мое ўша кунлардан эсдалик тариқасида “сукут сақла” тахаллусини танлаган.
Мо Яннинг ёшликдаги машаққатли ҳаёти у билан замондош бўлган бошқа хитойликларникидан деярли фарқ қилмайди. Ёзувчи 1955 йил 17 февраль куни Шандун вилояти Гаоми тумани Далань қўрғонида деҳкон оиласида дунёга келди. Хитойда юз берган “маданий инқилоб” туфайли бешинчи синфдалигидаёқ ўқишни йиғиштириб нон топишга мажбур бўлди. Бироқ бу воқеалар унинг илмга бўлган интилишига тўсқинлик қилолмади. Унинг акаси Гуань Мосиньнинг хотирлашича, ҳаётлари қай даражада ночор бўлмасин, Мо Ян китоб ўқиш учун ҳар қандай оғир юмушларни бажаришга тайёр бўлган, мутаола учун китоб топилмай қолганда ўқиш хуморини босиш учун луғатларни ҳам ўқийверган.(1)
11 ёшида мактабни тарк қилган Мо Ян чўпонлик билан шуғулланди. Ёлғизликда қолиб кетган болакайнинг овунчоғи чорва моллари, табиат қўйни бўлди. Тоғу даштлардаги ёлғизлик ва сурункали очлик ҳисси билъакс унинг келажакда машҳур ижодкор бўлиши учун жуда асқотди. Адибнинг оташин “Овқат учун мен инсонийлик ғуруримни йўқотдим, овқат учун мени кучук каби хўрлашди, овқат учун мен ёзувчилик йўлига қадам қўйдим”, деб эътироф этиши бежиз эмас. Ёзувчи яна бир интервьюсида : “Шунинг учун менинг ёзувчи бўлишим ўз илдизлари билан овқат тилга олинганда-ёқ оғзимда сулакайим оққан болалик давримга бориб етади, ўша даврда ягон орзуим – кунига уч марта чучвара ейиш бўлган.” (2)
Шу сабабли Мо Ян асарларида очлик ва оч одамнинг ҳиссиётлари тасвирларига етарли ўринлар ажратилган. Қолаверса, ёш чўпон очлик сабаб бир неча марта галлюцинация ҳодисасини ўз бошидан кечирди. Унинг жониворлар билан дардлашишлари, ҳайвонлар назари билан оламни, ўт- ўланни идрок қилиши, табиатнинг, ернинг тафти ва жонини сезишлари, буларнинг барчаси улғая борган инсон тафаккури призмаси талқинида бадиий асарларининг ўзига хос услубининг юзага келишида муҳим ўрин тутди.
Гуань Моенинг ўсмирлик чоғлари бир текис кечмади. Меҳнат фаолиятини дастлаб далада бошлаган бўлса, кейинчалик заводда давом эттирди. 1976 йили 21 ёшида Хитой халқ озодлик армиясига хизматга ўтиб, сиёсий бўлимда фаолият олиб борди. Ҳаёт Гуань Моега имкониятлар эшигини очди. Ҳарбийда у маълумот олишни давом эттирди ва 1984 йили ХХОА (Хитой Халқ Озодлик Армияси) санъат Академияси тингловчиси бўлди. 1991 йили Лу Синь номидаги Пекин педагогика университетининг адабиёт институти аспирантурасини тугатди. 1986 йили Хитой ёзувчилари иттифоқига қабул қилинди. 1997 йили ҳарбий хизматдан истеъфога чиққан адиб «Цзяньча жибао» газетасининг муҳаррири лавозимида фаолиятини давом эттирди.
Айни вақтда Мо Ян Хитой ёзувчилари иттифоқи раисининг ўринбосари вазифасини бажармоқда.
2012 йил 11 октябрда танқидчи Ян Шуанг Линдбл билан бўлиб ўтган суҳбатда танқидчининг «Ёшларнинг Сизнинг услубингиз билан танишмоғлари учун дастлаб қайси асарингизни ўқишни тавсия қилардингиз»? — деган саволга Мо Ян шундай жавоб беради: «Ишончим комилки, ўқувчилар менинг ижодим билан танишишни шу йил Швецияда чоп этилган «Ҳаёт ва ўлим чарчоқлари» асаримдан бошлашади. Бошқаларини ўқишдан бошлашлари ҳам мумкин, масалан: «Қизил гаолянь» ёки «Қадду қомат»дан. Лекин мен барибир бошланиш учун «Ҳаёт ва ўлим чарчоқлари» асарини ўқишга тавсия қиламан, чунки бу китоб менинг нома услубимни ва роман санъатидаги тадқиқотларимни ўзида акс эттиради».
Адибнинг дастлабки асарларида ҳаёт учун доимо курашда бўлган оддий қишлоқ одамларининг тақдири тасвирланади. Мо Яннинг ҳар бир асари бевосита халқ ҳаётининг бошқалар кўзига ташланмайдиган, нозик нуқталарини тасвирлашга бағишланган.Унинг ижоди кенг қамровли бўлиб, асар қаҳрамонлари жамиятнинг турли табақаларига мансуб кишилардир. Мо Яннинг «Ҳаёт ва ўлим чарчоқлари» (生死疲劳) (Шэнси пилао) асарида деҳқоннинг ер билан муносабати ўрганилади. Асар биринчидан, хитой тарихи ва ҳозирги замоннинг асосий масалалари: деҳқончилик, фермерлик муносабатларига қаратилганлиги билан, иккинчидан эса ёзувчининг шарқ сюрреалистик усулларига асосланган услуби ҳақида ўқувчида муайян хулосалар чиқаришга имкон бериши билан аҳамият касб этади. Мо Ян эътирофича «Ҳаёт ва ўлим чарчоқлари» романини 43 кунда ёзиб тугаллаган. Асарга негиз бўлган воқеа адиб кўз ўнгида рўй берган.
Ёзувчининг иқрорига кўра, у 6-7 ёш бўлганда, ўқийдиган мактабининг ёнида бир фермер яшаган. Бу деҳқон умрининг сўнгига қадар бутун жамиятга қарши бўлган, «халқ коммуналари» ва «коллективлаштириш»га доимо ўз эътирозларини билдириб келган. Бунинг учун одамлар уни савдойига чиқаришиб, дўппослашган. Эътиқодида собит туриш деҳқонга қимматга тушди, оиласи, жумладан, ўғли ва қизи ундан воз кечишди. Бироқ исёнкор фермер ўз нуқтаи назаридан чекинмади, таслим бўлмади. Кейинчалик тарих унинг аслида ҳақ бўлганлигини исботлади. Гарчи роман жуда тез, бир ярим ой мобайнида ёзилган бўлса-да, асар қаҳрамонлари адиб ҳаёлида бир неча ўн йиллар мобайнида мифологик эврилишлар ёрдамида пишитиб келинди.
2006 йили Хитойда нашр бўлган «Ҳаёт ва ўлим чарчоқлари» асари дастлаб Европада, 2008 йили Arcade Publishing нашриётида иқтидорли тилмоч Ҳовард Гольдблатт таржимасида эълон қилинди.
Асар қаҳрамони, тўғрироғи аксил қаҳрамон, ўтган асрнинг ўртасида хитойда рўй берган ер ислоҳоти даврида катта ер мулкдори бўлган ва деҳқонларга ёрдамини аямаган Симэнь Нао нафақат еридан ва бор мулкидан ажралади, балки унинг айбсиз ҳақидаги аризасига қарамасдан қийноқли қатл этилишга ҳукм қилинади. Асар дўзах ҳукмдори Яннинг Симэнь Наони айбини тан олиши учун сурункали азобларга гирифтор қилиш воқеалари билан бошланади. Қийноқлардан зерикиб кетган Ян охир оқибатда Симэнь Наонинг айбсиз эканлиги, ноҳақ қатл этилганлиги, қишлоқ ва деҳқонларнинг равнақи учун қилган ишлари ҳақида тинглашга мажбур бўлади. Раҳми келган дўзаҳ императори мазлум фермерга ерга қайтишнинг олти имконини беради. Симэнь Нао чиндан ҳам инсонлар орасига қайтади, бироқ… одам бўлиб эмас, балки олдин эшак, кейин от, сўнгра чўчқа, маймун ва ниҳоятда катта бошли Лань Цяньсуй исмли бола бўлиб қайтади. Фермер ўз ўлимидан кейин хитой жамиятида рўй берган сўнгги 50 йиллик воқеаларни эврилган жониворлар нигоҳи орқали кўриб, талқин қилади.
Гарчи сюжетнинг бу хил талқини Швед академиклари ёки умуман Ғарб оламининг хитой мумтоз адабиётидан бехабар адабиётшунослари учун янгилик бўлса-да, Мо Ян ва Узоқ Шарқ адабиёти учун бу одатий ҳол. Уларда бу ва нариги дунёдаги ҳаёт, инсоннинг турли жониворлар қиёфасида қайта туғилишлари одатий воқеа каби тасвирлаб берилади.
Мо Ян 11 роман, 30 қисса ва 80дан ортиқ ҳикоя, 5 эсселар тўплами, тўла асарларининг тўплами, 9 киносценария ва 2 пьеса муаллифидир. Уларнинг энг машҳурлари — «Ҳаёт ва ўлим чарчоқлари»,«Қизил гаолян» (1987), “Саримсоқпиёз балладалари” (1988), «Май мамлакати» (1992), Қадду қомат(1996), «41 қурол» (2003) ва «Сандал дарахтининг қийноқлари» (2004). 2013 йилга қадар Мо Яньнинг инглиз тилига 7 та, француз тилига 17 та, немес тилига 5 та (2 таси таржима қилинмоқда), япон тилига 11 та, итальян тилига 4 та, испан тилига 4 та, поляк тилига 2 та, швед тилига 2та, вьетнам тилига 2 та, рус тилига 1 та асари таржима қилинган.
Мо Ян адабий фаолиятини 1981 йили бошлаган. Дастлабки асарларини анъанавий реалистик услубда яратди. Бунда муаллиф баён қилувчи — учинчи шахс сифатида намоён бўлди. Бу хил асарлар сирасига «Баҳор тунидаги ёмғир», «Қуруқ дарё», «Кузги сувлар», «Халқ мусиқаси» асарлари мансубдир. 80 – йилларнинг ўрталарига келиб адиб баён услубини сезиларли даражада мураккаблаштирди.
Чин маънодаги машҳурлик бир неча йиллардан кейин – «Сирти қизил, ичи шаффоф шолғом” (“透明的红萝卜”, “Тоумин дэ хунлобо”) асари эълон қилингандан кейин келди.
Адибнинг 1986 йил нашр бўлган «Қизил гаолян» (3) (“红高粱”, “ Hong Gaoliang ”) қиссаси «Йилнинг энг яхши қиссаси» номинацияси буйича ХХРнинг миллий мукофотига сазовор бўлди. 2000 йилда Asiaweek ҳафталиги «Қизил гаолян» асарини ХХ аср хитой адабиётининг энг яхши 100 та асари рўйхатига киритди. Ҳажми катта бўлмаган мазкур асарда 1930 – йилларда антияпон уруши фонида бир оиланинг тарихи ҳикоя қилинади. Изчилликка риоя қилинмаган воқеалар силсиласи асар иштирокчиларининг невараси тилидан баён қилинади.
Бир йилдан кейин асарнинг Чжан Имоу томонидан экранлаштирилиши эса унга оламшумул шуҳрат келтирди (ХХР, 1987, 90 мин.). Бу кино асари « янги хитой киноси» туркумида энг машҳур бўлган асарлар сирасида танилди. «Қизил гаолян» дунё киноматографиясида «хитойча парвоз» асрига дебоча бўлди ва кино санъати оламида режиссёр Чжан Имоу ва актриса Гун Ли номларини танитди, фильм АҚШ тижорат киносаноати видеопрокатига тушган биринчи замонавий хитой фильми бўлди.
Асар ўн тўққиз яшар Цзюцзи исмли қизни қарзга ботган ота – онаси вино ишлаб чиқариш корхонасининг эгаси – махов касаллигидан чирий бошлаган қарияга эрга бериш воқеалари тасвирига бағишланган. Тўй маросими бошланиб юборилганда келин тахти равонини кўтариб борувчилардан бири бўлган ёш ва жасур йигит Юй билан турмушга чиқаётган Цзюцзи ўртасида илиқ муносабат пайдо бўлади. Қизга нисбатан ноҳақлик бўлаётганлигига чидай олмаган Юй қизни ўғирлайди, икки ёш жўхорилар қўйнидан паноҳ топишади ва оташин ишқий муносабатларга берилишади. Мохов касалига чалинган қариянинг номаълум сабабларга кўра ўлдирилишидан кейин Юй ва Цзюцзи вино корхонасининг эгаларига айланишади ва машҳур бўлган гаолян виносини ишлаб чиқара бошлашади. Бироқ тинч ва бахтли ҳаёт япон босқини туфайли узилади. Икки ёш қишлоқдошлари билан гаолян далаларининг ҳимоясига туришади. Ер юзи қизил қон ва алвон – олов ранг май билан суғорилади. Кўпгина деҳқонлар каби Цзюцзи ҳам вафот этади…
«1987 йили бир қаҳрамон талқинига бағишланган қиссалар туркумига бирлашган ва муаллиф роман деб атаган « Қизил гаолян: Оилавий достон» эълон қилинди. Асар мазмунан асотир ва афсоналар қоришиғидаги шафқатсизликнинг бўрттирилган тасвирига бағишланган. «Сандал дарахтининг қийноқлари» («Таньсян син») романи эса бахши-жировлар услубини ёдга солувчи саж санъати ёрдамида, эл оғзаки услубида яратилди. Роман cевги тарихига ва 1900 йилги исён воқеаларига бағишланган бўлиб, унда даҳшатли қийноқлар тасвирларига кўп ўрин ажратилган.
Адиб 2011 йилда «Қурбақа» (“蛙”, “Ва”) романи учун 4 йилда бир марта бериладиган Хитойнинг энг обрўли адабий мукофоти Мао Дун соҳибига айланди. Роман 2009 йилнинг энг буюк китоблар ўнлигидан ўрин олди. Асар Хитойдаги энг нозик мавзу — туғилишнинг режалаштирилишига, яъни “Бир оилага – бир бола” кўрсатмасининг салбий томонлари талқинига бағишланди.
«Қурбақа» романи устида адиб ўн йил иш олиб борди ва уч марта қайта ишлади. Асар шаклан эпистоляр жанрда ёзилган. Мо Яннинг келтиришича, у инсон моҳиятини очиб бериш учун «инсон характерининг лабораторияси»ни яратди ва ўз персонажларини унга жойлаштирди. Асарнинг бош қаҳрамони прототипи Мо Яннинг ўз холаси. У қишлоқ акушери сифатида минглаб болаларга бўлгани каби ёзувчининг туғилишига ёрдам берган, бироқ кейинги фаолиятини давлат сиёсатини ҳаётга тадбиқ қилишга киришган. Асарнинг сўнггида Холанинг руҳий ҳолатига катта эътибор қаратилади. У лой шаклчалар ясайдиган маҳаллий санъаткорга турмушга чиқади. Эрининг айнан ушбу ҳунари туфайли Хола аборт вақтида ўлдирилган болаларининг безовта руҳлари таъқибидан қутулади.
Мо Яннинг фикрича, асарнинг «Қурбақа» деб номланишида ҳаётнинг ва кўпайишнинг тимсоли акс этади, зеро қурбақалар тез урчиш хусусиятига эга. Номланишнинг бошқа бир сабаби ҳам кўрсатилади. Хитой тилида «қурбақа» хитой мифологиясидаги инсоннинг ижодкори, маъбуда ва биринчи волида Нюйванинг номи каби жаранглайди. Демак, асарда инсониятнинг табиий кўпайиш жараёни ва уни чеклашнинг оқибатлари мажозий тарзда талқин қилинган.
Мо Яннинг бир қанча асарларининг рус тилига таржималари устида иш олиб борган ва адибнинг «Май мамлакати» («Цзю го») асарини тўлиқ таржимасини амалга оширган Игорь Егоровнинг келтиришича: « Мо Ян 11 роман ёзиб тугатди. Фикримча, ҳар бир роман замонавий хитойликлар ҳаётининг маълум бир парчасининг кенг тасвиридан иборат» (4). Бу таржимон «Шарқий яримшар («Восточное полушарие»)» форумида Мо Яннинг «Қадду қомат» (Фэнжу фэйтунь) романи таржимасидан парчалар эълон қилди.
«Бу китоб ҳаттоки унинг муаллифи Мо Ян учун ҳам жуда ноодатий асар, айнан шу ноодатийлиги учун мен романнинг таржимасига киришдим. Бу соф реклама учун юриш бўлди – бизда хитой муаллифларини жуда оз билишганликлари сабабли, уларга эътиборни жалб қилиш учун шундай ишга қўл урдим. Бу китоб жаранглаши керак. Чунки у хитой жамияти урф – одатларининг ниҳоятда ўткир ҳажвиясидир, гарчи асар 1993 йилда ёзилган бўлса-да, у ҳанузгача ўз моҳиятини йўқотмаган»,-дейди Егоров РИА «Новости» мухбирига.
«Қадду қомат» — адибнинг энг катта, етти китобдан таркиб топган роман-эпопеяси бўлиб, у хитой деҳқон оиласининг ХХ асрни тўлиқ қамраб олган тарихига бағишланган. Асарда 95 йил оч, ялонғоч яшаган, урушдан эзилган, хўрланган, ёлғиз, эрининг ёки бошқа бировнинг ёрдамисиз нафақат ўзининг саккиз нафар фарзандларини, балки бошқаларнинг ҳам уч нафар ташландиқ болаларини эмизиб, боққан, бироқ уларнинг вафоти олдида ночор қолган аёл Шангуань Лунинг ва фарзандларининг тақдири баён қилинади. “Ўлмоқ осон – яшаш қийин” деган аёл Осмон Тангрисига нола қилиб, болалари тинч ва роҳат-фароғатда бўлишлари учун ундан барча офатларни балогардон бошига ёғдиришни илтижо қилиб сўрайди. Шангуань Лунинг гуноҳлари оз эмас. Эрининг ожизлиги туфайли бола кўриш учун бошқа эрлар билан бирга бўлиши, фарзандларининг тирик қолиши учун икки қизини сотиши, касалдан қийналаётган қайнонани ўлдириши унга фазилат бўлолмайди. Бироқ эътибор берилса, болаларни ўйлаган Шангуань Лу учун бошқа йўл йўқдек, шароит талаб қилмаганда у шу ишларни балки қилмасди. Мен Шайх Санъонни ёри учун Қуръонни ёққани, чўчқа боққани учун айблолмайман, шунингдек, Жалолиддин Мангубердини Темурчин қўлига тушмаслик учун оиласини дарёга оқизгани учун гуноҳкор санамайман. Шангуань Лунинг ҳаракатларини катта савоб қилиш учун гуноҳ содир этиш деб тушунаман. Унинг одам чидаши мумкин бўлмаган шароитларда инсонийлигини йўқотмаслиги, ягона ўғли Цзиньтунга ёвузликнинг бир бўлагига айланмасдан ёзувликка қарши курашни сингдириш учун қилган ҳаракатлари унинг метиндек кучли аёл эканлигини кўрсатиб турибди.
Мақола қисқартирилиб юкланди.
- - -