Marta o'qildi
Уйқусираётган одамлар элати. янги ҳикоя. Саломат Вафо
Бу товушларни қаердан келаётганини ҳеч ким билмасди.Саслар кундузи одамлар шовқини,машиналар товуши,завод фабрикаларнинг ғувуллашида пасаяр, кечаси одамлар уйқуга ётганидан кейин яна кучаярди.
Овул одамларининг уйқуга тўймаслиги билан товушлар орасида боғлиқлик борми буни ҳам ҳеч ким билмасди.Мактабнинг физика ўқитувчиси бир нималар дегандай бўлди.Элатимиз яқинида Сулаймон тоғ бор деб минғирлади. Аммо унга ҳеч ким қулоқ солмади.
Элат одамларининг ғалати одати бор эди.Улар биров билан гаплашса тескари қараб туришарди.Айтишларича бу одат совет даврининг қулоқ қилиш кунларидан қолган экан.Ўшанда одамларни бир жойга олиб боришса ҳам тескари қаратиб қўйишар экан.Гўё ҳеч нарсани билмасин, кўрмасин деган маънода.
Овул четидан кесиб ўтадиган трасса йўлга ҳам 30 км тезлик белгиси қўйилганлиги бошқа ҳайдовчиларнинг ҳайронлигини оширарди.Тезликни 30 км қилиб белгилаб элат мактаб ва боғчадан иборат эмас-ку дейишарди.
Масала шунда эдики кўп маротаба уйқусираб юрган ҳайдовчилар машиналарнинг ортидан ёки ёнбошидан келиб уриб йўл ҳодисаси содир этган эди.Бу воқеалар биринчи марта бўлмаётганлиги учун ҳайдовчиларнинг ичмаган, чекмаганлиги йўл патрул хизматчиларининг ҳайронлигини оширарди.Қандай қилиб ичмаган одам йўл ҳаракати содир этади деб бир-бирига иддао этишарди.
Куннинг эрталаблари ва кеч пайти овулда тўзғиб юрган одамлар тўпини кўриш мумкин. Бу одамлар уйлар орасида сарсон кезиб,эшик тешикларига калитини тиқиб,умидсиз бўлиб бир чеккага чиқиб туришарди.Шу ўтиришларида ухлаб ҳам қолишар эди.
Кўча бошида Ҳасан чаққон кўриниши билан ўрнидан қўзғолишар,Ҳасан устадан олган калитларни буларникига туширар ва эшикларини очиб берарди.Куннинг бошқа пайтларида одамлар қулфларнинг ишламаслиги, ёки занглаб қолганлигидан шикоят қилар,бу муаммога ҳар кун дуч келишса ҳам тузатиш йўлларини излаб кўришмасди.Буларнинг ҳаммасига одамларнинг уйқуга тўймай юриши сабаб қилиб кўрсатиларди.
Ҳасан чаққон келтирган калитларни қаердан олингани,кимники эканлиги билан ҳам қизиқишмасди.Ҳамиша уларнинг боши узра уйқусизлик осилиб тургани учун узоқ фикрлаб ўтиришмасди.Улар эшик очилса, ёки қорни тўйса дарров ўзини тўшакка ташлашни ўйлашар эди.
Калит билан муаммолар бўлаверганидан сўнг элат гўзарида кўчма столига калит ясайдиган ускуна ўрнатилган кўзойнакли киши пайдо бўлди.Айтишларича бу элатда тартиб сақланиши учун маҳалла йиғини томонидан топширилган эмиш.Уста қизил,кўк газламаларга айрим кўча ва уйларнинг рақамига қараб калитини осиб қўядиган бўлди.Кун бўйи кўзойнакли киши билан ҳеч кимнинг иши бўлмас, кечқурун ҳамма ишдан қайтганидан сўнг устанинг бозори қизарди.
- “Тинчлик 18”ни ясаб беринг.
- “Баҳор 31”нинг калити қаерда?.
- 12ни беринг,12ни беринг – деган саволлар кўпаярди.
Ҳасан чаққон уста берган калитларни белидаги тасмага боғлаб олиб велосипедини ғийқиллатиб йўлга тушарди.
“Тинчлик кўчаси 18 уй” эшиги олдида ёш келин-куёв бир-бирига суяниб ўриндиқда ўтирарди.Велосипедли Ҳасан чаққонни кўриши билан куёв дик этиб ўрнидан турди.Икки-уч уринишдан сўнг темир эшик очилди.Элат уйларининг бу таҳлит қулфланиб қолиши Ҳасаннинг ҳайратини оширарди.Кўзларини юмиб ўтирган ёш келинни эри елкасидан силкитиб уйғотди.
-Энди ўзларингиз ичкарига кирарсизлар,-деб Ҳасан чаққон велосипедига минди.
Ҳасан чилангир велосипедини ғийқиллатиб бораркан, кўчада тўп-тўп бўлиб турган одамларни кўрди.Барча одамлар йўлга тескари ўгрилиб олган эди. Ҳасан ичидан, яна буларнинг эски касали тутди,деб ўйлади.У элат одамларининг ғалати одатларига ҳайрон қоларди.Одамнинг юзига қарамасдан тескари қарайдиган одат қаердан чиққан ўзи?.
“Баҳор” кўчасига киришдан олдин йўл-йўлакай “Аму-93” кўчасига кириб ўтишни ўйлади.”Аму-93” кўчасидаги уй анҳор бўйида жойлашган экан.Уйнинг олдида ҳеч ким кўринмас, Ҳасан чаққон устага ким хабар бергани ҳақида тахмин қилди.Эски тахта эшикни тақиллатди.Ҳеч ким овоз бермади.Эшик олдида тўрт-беш дақиқа тургач,қулфга калит солди.Эшик бирдан овозсиз очилиб кетди.Чилангир жон ҳолатда ўзини орқага ташлади.Эшик олдида соч-соқоли оқарган олтмишларидан ошган барваста одам қараб турарди.
- Нега қўнғироқни босмайсиз?.Сизга калитни ким берди? - деди оқсоч одам.
- Мен..мен..дея олди қўрқиб кетган Ҳасан чаққон.
- Ухлаб қолибман, - деди уйдан чиққан одам.
Чилангир шоша-пиша у одам билан ҳайрлашди.
“Баҳор-31” манзили томон йўлга тушганда Ҳасан чаққонинг ҳали оёқ-қўлининг титроғи кетмаган эди.Негадир у одамдан қўрқиб кетди.Машиналар дарёси оқаётган кўча четидан юриб манзилга етиб келди.Уй эшиги олдида кўм-кўк мажнунтоллар бош эгиб турарди.Уй олдида бир тўп ўйнаб юрган болаларни кўриб ҳайрон бўлди.
“Яшасин,калит келди”,”Энди эшик очилади”дея болалар чилангирни ўраб олишди.Ҳасан чаққон темир билан кавшарланган эшикни бир зумда очиб берди.Болалар ўзларини эшикка уриб ғойиб бўлишди.
Биров унга раҳмат ҳам демади.
Ҳасан чаққон “Кўл бўйи - 41” манзилига етиб борганда ҳайратдан тўҳтаб қолди.Уч-тўрт нафар одам эшик олдидаги супада чой ичиб ўтирар, ёнларида болалар ўйнаб юрар,шу яқин-орадаги сомсахонадан сомса ҳам олишган эди.Бирлари ёнбошлаб мудраб ётишарди.Йўлнинг қарши тамонида йўналишли таксилар тўҳтаб йўловчи кутишарди.Ўтирганлар Ҳасанни таниб чой узатди.Ҳали ҳам титраб ўзига келмаган чилангир чойни рад қилди.
- Қайси эшикни очиш керак, - деди қаторлашиб турган эшикларга ишора қилиб.
- Ўртадаги эшикни очасан,бачам - дейишди чой ичаётганлар.
Ҳасан чаққоннинг чаққонлиги биринчи марта иш бермади.Қора терга ботиб кетди-ки,эшик очилмади.Қулф очилишига қараб, ўтирганларнинг кўпчилиги ухлаб қолди.Калит жойига болаларнинг пластринини тиқиб ўлчамини олиб устанинг олдига борадиган бўлди.Эски жигулининг лўли эгаси уни олиб бориб келадиган бўлди.Машинада шақир-шуқур қилиб устанинг олдига борганида ҳамма ёғидан тер оқарди.У калитни тайёрлашга бир соат кетса деб сиқиларди.Супадаги тўп-тўп одамлар унинг гўштини нимта-нимта қилса керак.Аммо уста ҳеч ким кутмаган фикрни айтди.
- “Кўл бўйи 41”уйнинг калитини тайёри бор.Улар аввал ҳам икки-уч маротаба калитини йўқотган.Буни биламан лўлиларнинг уйи.
Ҳасан чаққон калитни олиб машинада учиб келди.Келиб қай кўз билан кўрсинки,супадагиларнинг ҳаммаси ухлаб ётарди.Калит бир бураганда очилди.Ичкаридан кулгулар эшитилди.Эшик очилиб гўзал лўли қизлари пайдо бўлди.”Юр,юр фол боқиб берамиз”.”Калитларинг қайси эшикларга тушар экан” дея кулишди.Ҳасан лўли қизлардан қутулиб яна йўлга отланди.
Ҳасаннинг тасмасида бир дона “93 рақами” ёзилган калит қолди.Бу уйни овулдагиларнинг ҳаммаси биларди.Бу йигирма беш йил туғруқхонада ишлаган доя хотиннинг уйи эди.
Ухлаб қолган лўлилар ва элатдаги бошқа уйқусираб юрган одамлар ҳақида ўйлади.Нега бу қишлоқнинг одамлари қишин-ёзин уйқусираб юрар экан.Бунга нима таъсир қилар экан.Ўтган кўкламда келган олимлар ҳам бунинг тагига етиша олмаган эди.Кимдир элат яқинига жойлашган Сулаймон тоғи босим ўтказар экан деди.У ўн йилдан бери қўшни қишлоқдан қатнаб ишлайди.Ўн йилдан бери аҳвол шу ўзгармаган.
Велосипедини ҳайдаб энди йўлга чиққан эди.Изидан эски жигулисини шақирлатиб мўйловдор лўли йигит келди.”Ука, калитинг тушиб қолибди” деди.Ҳали машина тўҳтаганида тушиб қолган бўлиши керак.”Тўҳтабой - 118”рақами ёзилган эди.Юрагида ёқимсиз ҳис пайдо бўлди.Бу қабристоннинг рақами эди.
Узун деворлар ёнидан велосипедини ғилдиратиб темир дарвозага яқин борди.Атрофга сукунат чўккан,одам зоти кўринмасди.Ҳасан калитни қулфга суқиб бураган эди.Калит шақ этиб синиб боши қулф ичида қолди.Энди бунинг қулфини алмаштириш керак.Моноқ элатининг одамлари ўлмайдиган бўлди,эртагача ҳеч ким ўлмайди, дея овоз чиқариб фикрлади.Шу таҳлит қабристоннинг эшиклари ёпилиб қолди.Эртага уста билан келишини ўйлаб велосипедини тез ҳайдаб кетди.
Доя хотиннинг уйига етиб келганида эшик олдидаги ўриндиқда қоравул чол мудраб ўтирарди.Унинг оёғи остидаги жунлари узун лайча ит ҳам ухлаб ётар эди.Очиқ эшикдан янги туғилган чақалоқнинг инга-ингаси эшитилар эди.Ҳасан синчковлик билан эшикни кўрди.Эшикнинг қулфи бузиб очилган эди.Энди бу эшикка калит даркор эмас эди.Бир муддат не қиларини билмай серрайиб турди.Қулоғига азон саси урилди.Ичкарида йўғон бир эркак овози ”Сени отинг Одам, сенинг отинг Ҳавожон,Ҳавожон” дерди.
Ҳасан чаққон белидаги тасмани пайпаслади.Эгаларига берилган калит ўринлари бўм-бўш эди.Олис – олислардан элат этаклари, Сулаймон тоғ томонлардан номаълум товушлар эшитиларди.У шамолда гоҳ кучаяр ва гоҳ пасаярди.
15-23 март.2023 йил.
Тошкент
- - -