Marta o'qildi
Дев дапа. янги ҳикоя. Саломат Вафо
ҳикоя
"Чийшиб товлаб галган билан буртини..
Ўлдирмиди юракимни қуртини..."
Ошиқ Эркин.
Моноқнинг катта- кичик сумбул саватлари осилиб ётган оқ толлари шовуллаб бош чайқайдиган, гўё Хоразмнинг ўзига ўҳшайдиган улкан гужумларнинг шоҳлари булутларга тегиб турадиган оламнинг минг бир қушлари қумри, булбул. чумчуқ, каптар, ҳатто қарғалари ин қурадиган оғочлар шовулламай қўйганига кўп бўлганди. Элатнинг гугурт қутиси, болаларнинг тўрт бурчак елим ўйинчоқларидай бўялмаган паст – баланд уйлардан оқ, сариқ, семиз, ориқ, ёш-қари одамлари ёғоч – эшикларни шақир – шуқур очиб йўлга чиқдилар. Қуёш аллақачон ботиб кетиши лозим бўлган, аммо, у ҳаёт тарк этган одамдай азалий қоидалари доирасидан чиқиб жонсиз ҳолатда еру –осмон орасида муаллақ осилиб қолган эди. Осмон остидан ҳар..ҳар жойдан шимол ёғдусига ўхшаган қизғиш шафақлар кўтарилар эди. Олисларда чегара тиконли сим деворлари орқасида туркман гиламининг алвон нақшлари ва Ахал отининг калласи акс этган байроқлар ҳилпираётган Туркманистон тамонда аллақачон оқшом чўккан эди. Поёнсиз Қорақум саҳролари, дунёнинг Қутайба ва Чингизхон каби фатҳлари зарбаларига кўксини тутган халқ Кўна деб атайдиган шаҳар Кўна Урганчда асралиб қолган хоразмшоҳларнинг мақбара ва гўё ҳасратли хотиралар юкидан энкайган минорлари қизғиш ёғдуга чўмган эди. Эмишки, бу қадимий нур ўчоғи ер юзининг киндиги ҳисобланар эмиш. Дунёни ўзгартиришга қодир тўлқинлар ал Хоразмий, Беруний, Жалолддин Хоразмшоҳ, Замахшарий сиймосида шу ерда пайдо бўлиб сўнг акс – садо бўлиб қайтмоқ учун оламга тарқалар эмиш.
Қуёш зиёли этакларини йиғиб олган ҳудуднинг у тамонида мангу зулмат чўккан ўлка Афғонистон бор эди. Афғонистон ҳудуди билан уларни тезоқар лойқа Аму дарёси ажратиб турарди. Бу юртнинг номини ким Афғон деб қўйган экан. Бу ҳасратли ўлканинг тақдири минг йил олдин башорат этилгандай қирқ йиллар орасида бу ўлкада қон тўкилади.Уруш тўҳтамайди.Тақдирлар, ғоялар, инсон иродаси қарсиллаб синарди. Ўз айби не эканлигини англамаган иштонлари тупроқни супирадиган, қадим рим ҳайкалларининг зайтун чамбарагидай айлана бош кийими соясида қуёшни харгиз кўрмайдиган афғонлар, пуштунлар, ўзбеклар сўнгсиз афғон чекарди, кўз ёш тўкарди.
Қўшни мамлакатга ўтадиган катта улкан дарвозаларнинг, юк машиналар ўтадиган энг замонавий ҳатто арвоҳларни ҳам аниқлайдиган сезгир камералар янада синчковлик билан атрофга қарайди. Чегара ҳудуди буюк арклардан юз қадамча узоқликдаги Туркманистон ҳудудига тун чўка бошлагани учун ёруғликка таъсирланадиган чироқлар аллақачон ёнган эди.
- Иққи, қани, Миззини айтдингми?.
- Боққи тилипон қани, сўнг соммилдаб мияни ейди..
- Қул кўчадагилар элатқум билан чиқиб гетибди. Бугун тўй боракан қулларда.
- Дов дапада на бўпти ўзи..
- Элатдағила на дийди..Султонмуродни қизи Боғдаға на вўлибди?.
- Ким билади...вағир – чағир бўлиб ётибди.
- Чегарадан биров қочиб ўтганми...
- Авваллари “Жаслиқ”дан қочғонлар “Дўв дапа”га галар ади.Шуларни одами бўлғон даб ўйлийман. Бўмаса..вула дапанинг шийхи Абдукарим бува галган ҳар бандани ўз қанотини тайина олишини нердан билади. Шуни билган ҳамма дордон қочғон Дўв дапага галадавун бўлди. Булани сўридовин одам бормикан?.
- Воққилийвармин илдам юрингла..билали на вўғон..
Моноқ элатининг беш – ўн нафар ёш йигитлари баҳорда ёққан қор – ёмғирлар билан оқиб тушган тупроқлари шўрлаб оқариб ётган сўқмоқларидан икки – уч хатлаб юқорига тирмашиб кетишди.
- Мақсуд сила чиқиб хавар баринглар ўзи на гап акан – деб бақиради етмиш ёшдан ошган Дўсак бува.
Ёш – қари одамлар издехомининг ичида қоришиб юрган ўн уч, ўн тўрт ёшли қуёшда қорайиб қолган ўқувчи қизлар тепаликка етиб қолган эди. Қизлар элат сан эпидстанциясида ишлайдиган бозорда қовунчи, сутчи, айрончи, эт сотадиганларни ялинтириб бурнини ерга ишқалайдиган олғир лабароториячилар каби оппоқ шўр тупроқни қўлларига олиб бақириб юборишади.
- Ҳов, бу на қон..
- Ибий...берда одам ўлдирибдилар..- дейди иккинчи ўқувчи қиз.
Шу онда орқада қолган дунёнинг бефаволиги, охират яқинлиги, нарх –навонинг осмонга кўтарилиб кетгани ҳақида қулоғи эшитмаслиги учун бақириб гаплашиб келаётган қариялар тўпи етиб келди.
Биринчи бўлиб шляпа кийган, саксон ёшларига яқинлашиб қолган озғин Ёқуб оға қумлардаги саксовулдай ҳар тарафга қийшайиб кетган бармоқлари билан чиндан қон билан бирлашиб ёпишиб ярим бет қоғоздай қотиб қолган қорамтир тупроқ парчасини олиб, искаб кўрди. Саксовулдай қаттиқ бармоқлари билан қисиб тупроқни увалантириб юборди.
-Эй, натдинг-а, Ёқип оға, начун овасан, аҳир, одам ўлган бўса милисага бариш гарак ади. Калланг ишлими, бу натганинг бўлди..
Қариялар озорланиб яна ёнтоқ, қамиш ўсган тупроқни титкилай бошлашди. Юқоридан яна ўқувчи қизларнинг товуши эшитилди.
-Берда қон тупроқлар дим кўп акан, вой ву бир автобус одамни ўлдирибдила ўҳшийди..Ўзи ҳар оқшом шўрдан ҳар хил овозлар эшитилган акан..
-Вуна гап ву оғзинга галганни сўллийварма..бир автобус одами наси..Анув бувалар холамни сўлладими..Султонмуродни қизи Боғда..дайанини эшитдим.
-Холами гетганина бир йилдан ошди, аҳир..Агар, холам берда бўлғонинда хайтда ҳар қайсимиза 50 минг сўмнан хайитлик барар ади.
-Гетмаса бўладакан..отам – анам ўлиб гетди. Инди бечора холам ҳеч кима гаракмийди..
Ҳали йигитлардай чақққон Ёқуб оғо қизларнинг ёнига ҳаллослаб етиб келиб, қизарган юзи билан қизларга боқди. Инқиллаб энгашиб ердан тупроқ олди.
-Қани икки қиз марш уйинга, кимни оҳтиқисан ўзи..Силара берда кахудочилик етмади ҳали..Ҳар хил киноларда гўрганур – сурни берда қўшиб – чатиб сўлламангла...Милиса акитиб қолмасин яна силани..
Минг йиллардан бери Моноқ элатининг ёнида қад ростлаб турган “Дев тепа”лигида недир содир бўлаётган эди. Ерли халқ бу яқин атрофда тоғ бўлмагани учун бу тепаликни Сулаймоннинг девлари қурган деб ҳисоблашарди. Бу элатдаги одамлар феъл –атворида ҳам тезоблик бўлиб, элатдаги ҳар кимга ҳукм этишарди. Россияга бориб ишлаб, ёки бирор раҳбарлик лавозимига кўтарилиб кўзини ёғ, шира босиб.. ака-укасини унутган ёшуллини “Дев дапа” га чақиртиришарди. Баъзан..қаҳр билан ўзлари эшак ари деб айтадиган аридай ғуж бўлиб айбдорни уйига бостириб бориб даовозасини қоқишарди.
-Эй, Шомурод отангнан на хавар олмийсан. Агар хон Ферузшоҳ бўлсанг ҳам, эртанг – буюргун қулингдаги Сулаймоннинг узуки тушади, дейишарди.
Айбланувчи ҳам ҳали – хануз бойлик, мансабидан айрилиб қўлидан Сулаймоннинг узуги тушиб жон таслим қиладигандай ҳаприқиб, таъзим билан ўрнидан турарди.
- На гап ади ёшулли..дея оларди, ҳалос.
Тепаликнинг ярмига бориб қолган қизлар аразли лаб буриб яна гап – сўз кор қилмай тепаликка тирмашиб кетишди. .Қизлар юқорига чиқиши билан қий –чув кўтаришади. Кимлардир қўрқиб бақириб юборишади. Нафаси ўпкасига тиқилиб ҳаллолаётган қариялар тўпи яна сўнгги кучлари билан юқорига ўрмалаб кетишди.
“Дев дапа”да аллақандай қадимий мўъжизалар билан сақланиб қолган эди. Бу ерда азалий осмон жуда яқин эди, айтишларича тепа устида кундуз кунлари ой ва улкан юлдузлар соллониб ..тепаликни асраган абадий соқчилардай тизилишиб турар экан. Хоразмликларни майда япроқли, остига тангадай соя туширмайдиган, замориқдай думалоқ шакилли улкан чинни гужумлари тинмай тебранарди. Улкан гужумнинг бағри Хоразмда қизил китобга кирган қумри, кўк қарға, булбулларгача жой олган эди. Тепалик баландда бўлгани учунми..бу ерни мангу шамоллар салтанати деб аташарди. Гужумлар шу қадар катта эдики, беш – олти гужум бирлашиб боғ, катта саҳнни, уйлар, омборлар, майдонлар атрофига тортилган деворларни қоплаб олган эди. Тунлари хоризмнинг олис саҳролар ҳасратларини сўйлаб чиқадиган гужумлар тепаликни кун ботар тамонини ёш навқирон йигитлардай қўл ушлашиб баъзан юрт бошига ёприладиган туфонлардан асрашарди. Дов дапани ўзи эса қор ёққандай оппоқ шўр ерларда узалиб..оёқ остида топталган ётган Моноқни, Хоразмни асрарди.
Тепаликка чиқиб тиззасини ушлаб аранг нафас олаётган чоллар, хотин – халаж тўпи..совет даври комсомолларидай чаққон ўқувчи қизлар сўзсиз қотиб қолишди. Тепаликнинг энг баланд ерига қурилган шийпон олдидаги майдон юзларча хўрозлар, товуқлар, куркалар, аллақандай қушларнинг ўлигига тўла эди.
- Бу на гап?.
- Бу ишла қайси хоромзодани атгани..
- Абдукарим оғо қани ўзи?.
Супуриб – сидирилган райхон, бахмал, номозшом гуллар очилиб ётган ёш келинчакнинг уйидай саронжом – саришта майдонда сочлиб ётган ўнлаб – юзлаб товуқ, куркалар, жўжалар ўлиги кеча тунда падо бўлгани билинар эди.
- Ҳов, буйун бешинжи жума гуни Абдукарим оғо уч юз олтмиш пийримиз ёна Кўнаға гетган.
- Майна атган дадила..
- Балким, товуқ – повуқлар нердадир ўлган бўлса оқшомғи қатти шамол учириб галдимакан..
- Қайси Майна..Иводиллани хотиними..
- Ҳаҳаҳа..ҳаҳа..уни хотини чоғотойли.. майна қуш даганингни эшитса добби қорнингга шатталаб сочларингни юлади.
Моноқ одамлари тепаликка не мақсадда чиққанини унутгандай “ҳоҳо..ҳаҳаҳа..”лаб кулишади. “Эй, хароп атдинг, бировнинг хотини буни добби қоринина нишаб шатталийди. Аҳаҳаҳа..”.
Элатдан чиқиб жумбушга келган оломон бақириб – чақириб хориди чоғи ўтириб тепалик четидаги ўриндиқда нафас рослашди. Қайнаган сутдай шишиб элатнинг виждонидай шовқин – суръон кўтарган оломон зум ўтмай совиб хаётнинг қийинчиликлари, болалар ва келинларнинг оқибатсизлигидан нолиб, майдоннинг сўқмоқлари тамонга юриб аста – секин пастга туша бошлашди.
-Бу товуқ, хўроз, индюкларни қозоқа гетётирғон хотинлар шафёрлардан бариб юборган амиш..
-Уч тўрт гун алдин Тўқмонғит, Чоғотой, Қозоқовулдан хотинларни товуқ, хўроз сотиб олиб юрганини гўрганлар бор акан. Хоразмни эти, товуқи мазали бўлғони учун чета дошиб динчитдила..
-Товуқлар ўлган бўлса, нага бера чиқариб ташийдилар..
-Пастда, ерда товуқ ўлиларинигўрсасанэпидстанцияга ойтодила..
-Бу парранда, дарранданинг қони пастлара оқиб гетибди. Шунчаллам бўлами, қайси итнинг иши акан.
Майдон атрофида гулдор палослар солинган супаларда ҳориган одамлар сўйлашиб бир қарорга келиша олмади.Тепаликда тўпалон бошланиб одамлар бақириб – чақира болашлари билан гужум остидаги уйлардан тўрт – беш ёшлардаги ўғил ва қиз бола етаклашиб чиқиб келишди. Улар мадонда сочилиб ётган товуқ, хўроз ва курка ўликларига хайрат ва қўрқинч билан қараб туришди. Опа – ука қўли билан паррандаларни кўрсатиб пичирлашса ҳам парлари шамолда заволли байроқлардай учаётган куркаларнинг ёнига бориша олмади. Шу он ичкаридан енглари шимарилган сут пишириб юрган уларнинг онаси чиқиб болаларини аста койиб ичкарига тортди.“Юр, юр..Ҳасан, Моҳлоройимни ол..ҳозир аканг галади акан..” деб майдондаги одамларнинг эътиборини тортмаслик учун. “Ичона гиримман..ушаманг..олдийсиз..Ҳар гун айтасиз акам галмийди..Қачон пультли мошин олиб галади?” дейди Ҳасан катта одамлардай важоҳат билан. Боланинг қаршилигидан ўттиз беш ёшларидаги онаси орқага тисарилади.”Ҳасан жонима дейдинг..кешта сани анув эшики илик ўйа ташийман..”.Аёлнинг кўзига ёш келади. Абдукарим бувага эрта – индин олиб кетишади деб омон уйда ялиниб – ёлвориб қолганини эслаб хўрлиги келди. Қайинонаси уйдан ҳайдаганига беш – олти ой бўлиб, борар жойи бўлмагани учун бу ерда сигир соғар, Абдукаримбува чакида яхши кўриб кунига икки – уч коса ичгани учун қатиқни кубида пишкак билан чайиб сариёғини олиб айронини ҳалтага солиб осиб қўярди. Уй юмушларини қилиб бу омон уйда жон сақларди. Гужумнинг ҳар ёғига бу ерда йигирма нафарча одам овқатлангани учун келин эрталабдан катта – кичик чакида халталарни осиб қўярди. Чакидалар туш пайтигача сувлари оқиб қаймоқдан қуюқ тотли ҳолга келар..Аёлнинг қулоғига қайсар ўғли Ҳасаннинг “..ман барибир қўрқимман..аввал илик ўйа ташағанингиздам қўрқмадим..верда Сардор оғолар бор.. ” деган сўзлари киради.
Шамоллар чайқаб пиширган, гужумнинг руҳи синган чакидалар музхонада тургандай совуқ роҳатбахш эди. Балки, “Дев дапалик” халқи шу тотли чакидалар учун аёлнинг ерга урса кўкка сакрайдиган шўҳ Ҳасаннинг қилиқларига чидашга мажбур бўлишарди. Оппоқ чакида ҳалталардан айронлар томчилар, гужумларнинг мангу шамолларида чайқалар эди. Бу айрон зардобидан бўлган чакида ҳозирги тиббиёт тили билан айтганда кальций ва мой моддаларига бой эди. Келин қатиқ юқи қўли билан мушти билан фарзандига заррача таъсир қилмаслигини билса-да ўғлига пўпса урган бўлади. “Одамла гетсин сани гунингни гўрсатаман, Ҳасан”..
Элатдан чиққанлар супада ётиб жуда яқин кўм – кўк осмонга боқишди. Самода қизиқ ҳолат юз бермоқда эди. Жаҳоннинг турли тарафидан олисларга йўл олган йирик ва майда қушлар “Дев дапа”га учиб келишарди. Қушлар оғочга қўниши билан жой талашиб чуғур – чуғур, тапир – тупур талаша бошалашарди. Гужумнинг ёнбош шоҳларига боғланган баланд қизил ғалати байроқ пориллаб учарди. Байроқ шамолда гоҳ қирмизи, гоҳ қора тусгга кирарди. Элатдагиларнинг айтишларича байроқни баҳорда таътилга келган студент йигитлар ўрнатиб кетишган экан. Абдукарим ота байроқни икки – уч марта олдириб ташламоқчи бўлибди. Аммо, гужум шоҳаларида кимдир қушлар инида моякларига келадиган илон кўрганмиш. Хоразмда фақат шу “Дев депа”да сақланиб қолган улкан гужумларнинг бағрида пайдо бўлган қуш уялари ҳам катта бўлиб, бирларининг оғзи чақалоқ сиғадиган катталикда эди. Шундан бери гужумга чиқишга ҳеч кимнинг юраги бетламасмиш. Қип – қизил байроқ гужумлар, тепалик устида лопиллаб учар экан.
Моноқ элатидагилар баҳслашиб вағир – вуғур этиб тушиб кетишди.Ўқувчи қизлар вайсақи чолларнинг тушганига қувониб эчкидай сакраб Абдукарим буванинг икки табақали ёғоч эшиги узун зулфини тахта эшикка “тақ..тақ..” уришди. “Россиядан галган Боғда холамни гўрган борми..холам бечоранинг бородовин жойи йўқ..бўса шўрда бўлади-да..” дея пичирлашди. “Ҳеч ким йўқ, Абди оғо Кўнага гетган..”. Қизлар орқага қараб кичик қўзидай келадиган куркаларни оёғи билан тепиб кўраётган ёш болани кўришди. Бир – икки марта тепага участка милиция нозирлари чиққани учун Абдукарим бува ичкари олам халқига эшикка чиқишини таъқиқлаган эди. Қизлар эшикни яна тақ – тақ уришди. Соллонаётган эшик зулфлари ҳали ўрнига келмасидан қизларнинг боши, қулоқлари, бўйинларига чор атрофдан кесак ёмғирлари ёғилди.
“..қанисан..эй,ит..кучук ..бола..тутсақ еймиз сани..”..дея олишди қизлар юзларини қўли билан тўсиб. Бунга жавобан гужум орқасига беркинган Ҳасан қизларга тинмай кесак отди. Ўқувчи қизлар сўкина – сўкина гужум ортидаги катта оламларда яшайдиган кичик болага ҳали сенга кўрсатамиз дегандай мушт газанишди.
“Ким ит..ким кучук.. ина санго.. ино санго..инди дапага чиқиб бўлибсан. Чиқсанг манглойингнан касак еб ўласан.. ”.
Тахта эшиклар ортидан “Ҳасан, Ҳасан болам..аҳир санго на давадим..” деган онасининг ялинганнамо товуши эшиталади.
Шу он миллион япроқларидан айрилгандай гужумлар нола чекиб юборади. Алланедан чўчигандай катта -кичик қушлар дув этиб дарахтдан кўтарилади. Гужумнинг қуёш нури олдида тоғдай қад керган шоҳлари, япроқлари қуш тилида қағиллар, чирқилларди. Бир муддат атрофни..осмонни қарғалар қанотидан қоралик тарқаб қаронғилик қоплагандай бўлди.
Коинотнинг ҳар тамонидан “Дев дапа” устига томчилари томай деб турган буғоз булутлар карвон солиб йиғила бошлади. Хизматчи Фазилат узоқдан гужум остида тиззаларини қучоқлаб ўтирган қизни кўриб йўталди. Боғдагул чўчиб бош кўтарди.
-Яхши бўлиб қолдингмизми?.
-Дов дапага нишаб галдим?.Ёнимдаги Гулшан..Гуля деган қиз қани.. - дея ўттиз ёшларидаги оқ юзли Боғдагул айбдордай кулди.
-Сизни Эркавой, Серкавойми ..бир шафёр олиб келди. Машинда бир қиз бор ади. Лекин у қиз тушмади ҳам. Абдукарим отағо айтинг даб сизни ташлаб кетди.
-Бахтиқаролар..мани ташлаб ўзлари гетибди.Одинг Пазилатмади ука. Инди шу одамни ишими..ёнимдағи пуллар ҳам йўқ. Абдикарим оғо ким?.
-Ай, ву бир худо барган одам, шўра Хоразм, Қоролпоқни ҳар еринан галадовун бева – бечораларни, уйинан қувилғон борар жойи йўқ одамларни сақлидовун бир одам.Эй, ҳар хил одам..аввалки министрларача бор. Одам бандаси уч юз олтмиш беш гун боқадовун одам. Уч марта хажа бориб галган. Моноқдағила Абдикарим оғони пийир дийди..Отаси-да эшон ўтган дейдила...Оғомизни отаси Амударёда кўпир бўлмоғон вақтда “ё, худо..” даб чапонини сувни устина ёйиб дарёдан юриб ўтиб гетадиакан.
-Бу ётганла на вўлди Пазилат..- деб Боғдагул ерда ётган жиш ҳали парлари чиқиб етишмаган жўжаларни кўсатди.
-Була апика..Абдукарим отам ёввойи каптарни жўжалари дади.Лекин буларни инидан ким туширади. Бола – соло туширдими даса.. Уйдаги Ҳасан шум бугун оғоча чиққани йўқ. Айар шамолда тушди даса.. каптарлар шийпирни тайина йумирта дўғади. Яқинан бари берда шундин ишлар бўлиб дурибди. . Аввалги гуни элатдоғилар чиқиб ..ўлиб ётғон товуқ, индюклар учун Дев қалъани кўчириб юборин дади.Бу ишлани ким атганини ҳеч ким билмийди. Шовот қалъа медпункитиндаги қийизлар бир қўзи садақа дапага олиб чиқди. Шу духтир қийзла Оқвошлидан тулкила чиққандир, дейди. Энди, тулки бирини, учини ўлдирар..алли..олтмишини нишаб ўлдиради. Бошқа қушлани жужа болаларини ким пастга ташлайди..Шуларни ҳаммасини гужумладан тушганина ким ишонади. Товба атдим.
Қуш учар баландликдан қараса “Дев дапалик” ҳақиқатдан аллакимга тавалло этиб чўк тушиб ётган улкан махлуқни эслатар эди. Хоразм Қорақум саҳролари,паст текисликларида ёйилиб ётгани учун тепаликнинг пайдо бўлиши ҳақида ҳар ким ҳар хил ривоят айтарди. Эмишки, Сулаймон девлари етти куннинг эгаси бозор куни подшоҳи бўлган девлар билан жанг қилиб зафар қозонган тунда тепалик ер остида қўзиқориндай кўтарилиб чиққан эмиш.
Кўҳна Урганчда яшайдиган қарияларнинг айтувича бу тепалик пийирларнинг пийири Нажмиддин Кубро хаж маросимига боришни кўнглига тугиб боролмайди. Буни қарангки,бир тонгда Каъбатуллоҳ Нажмиддин Кубронинг зиёратига келган экан. Сеҳрли нигоҳ эгаси бўлган Кубро пийир худонинг марҳаматидан кўп муттасир бўлган экан. Каъба ул қуёшли юртга қайтар чоғида Моноққа бир қисм тупроқи тушиб қолиб, “Дев дапа”шундан пайдо бўлган эмиш.
“Худойим, гуноҳларимни ювадиган жойга ўз оёқим билан юборибди. Карамингга шукур..”.
Пастликдан машина моторларининг зўриққан овози эшитилди, зум ўтмай майдонга икки -учта енгил машина чиқди.Машина тўҳтар – тўҳтамай олди ўриндиқдан шим кийган, семизлиги ўзига ярашган, сочларини қизил тусга буяган ўттиз беш ёшларидаги хотин тушди. Хизматчи Фазилат ва Боғдагул машиналарни кўриб тўҳташди.Фазилат рўмолини ўраб олдинга юрди.
- Ҳов, бу мама Роза-қу..энди тамом бўлдим. Була манго гаглган..инди на иш атаман..Ҳозир мани машина диқиб олиб гетадила..Шунинг учун Гулшан билан Эрка мани шўра ташлаб гетган.
- Навчун олиб гетади?. На ҳаққи бор.Оғамиз бунга изн бармийди.
- Абдукарим оғо Кўнада-қу.. Ман Мамарўзани қўлинан қочғонимда.. Москвада Панелкадан Гулшанни ва беш – олти қизларни ҳам қочириб юборвадим.Булани манда алами дим улли. Шу ишим учун була мани ўлдириб бир зийкаша ташаб гетадила..
Шу она пастликдан зўриқиб чиқаётган “Матиз”нинг тумшуғи кўринди. Эски машина янгилигидан ярқираётган “Коболт”, “”Ласетти” ёнидан ўтиб майдоннинг ўртасида тўҳтади.
- Ҳов. Участка милисаси Одил оғо галди. Ана инди қутулдинг, худо ҳоласа.Абдукарим оғамиз..ўзи бўлмасам бизани ғурбата ташамийди. Илоё ўлмагий..
Машинанинг олд ўриндиғидан қирқ – эллик ёшлар, оқарган сочли бошига шапка кийган милиционер тушди. Афтидан у тепага чиққан одамлардан ўлиб ётган қушлар масаласини эшитган эди. Милиционерни кўриб қизил соч бақалоқ тўҳтаб, негадир бир қадам орқага тисарилди.
- Биза Дошовуз чегарасина борётир адик. Адашиб буёқа ўтиб гетибмиз, оға – деди у бир оз довдираган куйи.
Одил милиционер машиналар ва одамларга бир – бир қараб чиқиб ҳитоб этди.
- Сизлар адашиб “Дев дапа”га чиқиб гетибмисиз. Дошвуз йўли қарши тарафда-қу..
Қизил сочнинг қўл телефони жиринглаб..у сўйлаш давомида майдон четидаги машиналар тамонга қараб юра бошлади. Бирдан тўҳтаб орқасига қайтди.
-Командир бизара гапингиз бормади..йўлдошларимиз Дошовуз чегарадан телепон атдилар..бизани гириш газзикимиз галибди. Руҳсат барсангиз паса тушамиз..
Йўловчилар машинани эшикларни қарс - қарс ёпиб жўнаб кетишди. Милиционер “Дев дапа”нинг норасмий эгаси бўлган ҳали уйқуси учмаган Ҳасан билан атрофни айланиб чиқди.Ўзича телефонига неларнидир суратга олди. Гужумлар остига ётган паррандалардан бир – иккитасини елим халтага солиб Ҳасанга қўл узатди.
- Ҳасанбой, пийримиз сафарда акан. Инди “Дев дапа”га ўзинг қараб дур, деди кулиб.
Ҳасан компютерда кўрган, телевизорда тамоша қилган саргузашт фильмлари таъсирида қўлини чаккасига қўйиб гапирди.
- Бажараман, командир.
Одил милиционер кулиб, қувончга тўлган Ҳасанга қул ташлаб машинасини ёқиб пастга тушиб кетди. Қозон – ўчоқ бошида янги соғилган кўпириб тошаётган сутдан сутгурунч пишираётган Фазилатга гапирди.Боғдагулнинг юзларидан кўз ёшлари оқиб тушарди..
“Элатимизни хотинлари эжашиб бир гап айтар айтди. Артисдан хотин, милисадан ар чиқмас..даб. Булар мани олиб гетиш учун галган Мамарўзалар ҳам артисдан ошиб тушади. Пул учун ўзини ҳам сотади. Энди айтинг-чи, Пазилат, буларни Ҳасан айтғон майнадан на фарқи бор. Ҳасан, майна қуши билиб туриб бошқа қушларниниг инина тухум дўғар акан. Майна жўжаси чиққанидан сўнг қушни болаларини итариб ера тушириб ўлдирар экан. Ўрисда неча марта маст – асласларни қўлина тушиб, алдаб ўрмона олиб бориб Гулшан билан неча марта ўлимдан қолғонимиз Гулшан ҳам мани алдаб, ҳиёнат атиб Дев дапага ташлаб кетди.
- Эй, сан Ҳасанни кўп гапина ишонаварма...у бир ёш бола..Соммилдийваради.
Сочлари сариқ рангга бўялган Боғдагул бошини кўтариб, негадир осмонга қаради. Ҳар жойида оқ булутлар сузиб юрган осмонда майда қушлар у ёқ бу ёққа бесаранжом учишарди. Поёнсиз самовотни улкан ҳаво кемаси кесиб ўтгандай кун чиқар тамонда оқ булутлар товус патларидай ёйилиб кетганди.
“Мен Ўрисда ресторан ошхонасида салат тўғровчи бўлиб ишлаганимда Нуриқбол исмли йигит билан танишдим. Нуриқбол билан бирга ишлаб бир – биримизни яхши кўриб қолдик. Унинг юртидан хабар келди, онаси оғир экан. У покистонга учиб кетди. Сўнг қайтиб келмади.Мен уни севиб қолган эдим. Ўзбек қизлар квартирамиз эгасиси билан келишиб эркакларни олиб келадиган бўлди. Мен қочиб кетдим. Паспортимни олиб қўйишгани учун қайтиб келдим. Иккинчи марта қочганимда ёнимдаги қизларни олиб кетганган эдим. Санга айтсам итни гунида шўра галиб дурибман. Шунинг учун Мамарўзани бу ерга юборишган. Мамарўза ширин сўз. Жоним жоним даб жонингни олодовин хилинан.. Улар бу билан тўҳтамийди яна келишади”, дейди маюс ҳолатда Боғдагул.
Шу он гужумлар ҳаяжонли шовуллайди. Қаерлардадир Ҳасаннинг “аа..аа..дада..” деган саси ва шоҳларнинг шатур – шутур сингани ва гуп этиб ерга қулагани эшитилади.
“Воҳ, болам, Ҳасан, ўлгайадинг, ўлгай адинг болам.. Ёрдам барингла..Ҳасан ўлди..Ҳасан болам.. ”.
“Дев дапа” халқи эшикларни очиб, зулфларни шақирлатиб, ковушларини кияр – киймас гужум остига югуришарди. Устидан ёпиқ хона эшигидан отилиб чиққан Сардор ва икки – уч ёш йигит икки хатлаб бола ётган жойга етишди. Боғдагул ва хизматчи қиз сафнинг олдида чопишди. Азалий гужумлар шоҳларини осмонга кўтариб япроқлари билан қайғули қарсак чалишарди. Гужумлар бағридаги қушлар, қурт – қумусқалар мудҳиш алланени тараддутли кутиб сукутга чўмишди. Моноқ элати тамонда, яъни ерда машиналар товуши, одамларнинг бақир- чақири эшитиларди. Бугун ҳафтанинг учинчи куни Моноқда бозор бўлгани учун ёш –яланг, хотин – халаж Моноқнинг ҳақиқий ҳаёти, энг қуйида яшайдиган халқнинг маънавий қиёфаси, тантилиги, саховати, қолаверса оғзи шалоқлиги, 21 асрнинг қайсидир одобнома китобида уят ҳақоратлар гуруҳига киритилган сўзларни бир-бирига инжилмай айтишини эшитиш мумкин эди. Гужумлар балки ўн қават уйлар баландлигидан туриб ёлланма ишчилар, қозоқда ишлаб келганлар, божхонадан янги кечганлар, ҳафталик ичкиликдан энди бош кўтарганлар мастона қийқириб: “Қўзи, анангни бир с..қанисан, нерда гўт ўйнатиб юрибсан?”. “...мпириш сани Қозоқ, нага ...дин қотасан.. ” демиш сўкишларини эшитарди.
Тепалик жамоаси сув ўти, ажриқ, семиз ўт ўсган ерлардан сувсиз қолган қисқичбақадай ғимирлаётган минг – минглаб ҳали пат ўсмаган аллақандай доридан мутантлашиб сал кам майда товуқдай келадиган майна жўжалари гужумнинг ғадир танаси, сариқ сумалаклар оқиб ётган оғочидан юқорига тўғри чизиқ бўйлаб ўрмалаб боришаради. Гужумларнинг бошида минглаб она майналар мутантчаларни қайғуриб чирқиллаб айланишарди. Майна жўжаларининг юқорига ўрмалашида инстинктив қонуният бўлиб, улар гўё пластмасадан ясалган ўйинчоқ роботлардай бир тартибда ҳаракат қилишарди. Бир – бири билан изма – из яна инларига қараб янглишмай ўрмалашарди.Бу ёвуз мавжудодларни не куч бошқара экан. Балки, ер айланиши, қуёшнинг чиқиши, ой чиқиши билан дунёнинг бор уммонлари, денгизлари каби сирли равишда тортилиб кетарди, тортилиб кетарди.Улар шу онда оғир операцияни бажариб қайтаётган махсус қўшиннинг сонсиз – саноқсиз лашкарларига ўҳшарди.
Маъум бўлишича қушлар юмурқасини кўришга чиққан Ҳасан инлардан тошиб чиқаётган жўжаларни кўрган, қўлига олиб эркалаган. Шумлигига бориб бир - -иккитасини кўйлагини ичига солиб қиқирлаб кулган. Ичига солинган майна болалари питирлаб уни қитиғини келтирган. Гужум япроқлари ҳасратлати шивирлаб “туш Ҳасан болам..туш..” дея шамол билан чайқалган. Аммо қитиғи келган Ҳасан ерга тушгач эски ўчоқнинг тешикларини бекитиб жўжаларни қамаб, оёғига ип боғлаб учиришини ўйлаб ҳоҳолаб куларди.
Ёвузлик кичик танасининг миллион – миллион хужайраларида бош кўтарган майна жўжалари Ҳасанни қумри, ёки қалдирғочни боласи деб ўйлаб ўнтаси, юзтаси бирлашиб уни сура бошлашган. Болага аллақандай жўжаларнинг унинг изидан қолмай қумурсқа чаққандай билинар – билинмас силжитиши ўйин туюлиб куларди,.Россиядан олиб келган школадлар, ўйинчоқлар бергани учун Боғдагулни яхши кўриб қолган эди. ”Апика, Боғда апика..” дерди кулиб. Ҳасаннинг “Боғда, Боғда..апика..” чорлови миллион – миллион япроқлар орасида акс – садо бериб Моноқ узра тарқалди.
Боғдагул “Дев дапа”дан кетганидан сўнг ҳам “..мен ўшанда Ҳасанни овозини эшитган эдим,унинг овозини қулоғим билан эмас, қалбим билан эшитган эдим” деб армон билан такрорлаган эди.
Сўнг Ҳасан думбасининг орқасида нелардир ғимирлаб силжигандай бўлди. Бола не содир бўлганини англамай бирдан бўшлиққа қулаб кетганида “она, она..” дея сўнгги бор ҳайқириб юборган эди.
Ёш –қари гужумлар осмон остида булутлар ва шамоллар қучоғида бу тахлит воқеаларга дуч келмагани учун “аҳир, биз сенга не дедик, Ҳасан..не дедик Ҳасан ” дея чапак чалиб йиғлашарди.
Ичкари хоналардан отилиб чиққан кундуз ёруғлигидан кўзи қамашган Сардор боланинг қулоғи орқасидаги томирини ушлаб қаронғида кўп ётганиданми янада оқариб кетган кўзи билан узун кўйлак кийган, елим шиппакдан қизил бўёқ излари қолган кир бармоқлари кўриниб турган Ҳасаннинг онасига қаради. “Юраги урмаяпти”. Шу он одамлар ёнига ҳаллослаб етиб келган собиқ министир оппоқ қўллари билан боланинг билагини уйшлаб шляпали кичик бошини чайқаб юқорига майна жўжалари жойлашган инларга боқди. . "Бу майналар уруш сабабли оч қолиб Амударёдан учиб ўтиб бизнинг гужумларга келиб қолган" деди.
Сардор қумри боласидай ерда жонсиз ётган Ҳасанни кўтариб олди. Айтишларича у олис қорақалпоқ саҳроларида “Жаслиқ ” қамоқхонасидан қочганмиш. Яна бировлар амнистияга тушган экан дейишади.
“Ҳасан болам..онанг ўлсин, болам..Ликки қизлар, элдан қочганлар сақлаган жойда начун сен асралмадинг, болам. Воҳ, ақлсиз бўлса-да, худоға гарак бўлган болам..”..
Боғдагулнинг кўзига ёш қуюлди. Бу фахш,озор, шармсизлик кўчасидан қочиб қутилган бўлса ҳам моноқ элатида, “Дев дапа”да уни фохишахонадан келган ҳисоблашар экан. Оқ кумуш булутлар сузиб юрган мовий тус осмонга боқди. Баҳорги ёмғир булутларидай тўзғиб юрган она майналар аллақачон инларига қайтган жўжалари ёнига қўнгган эди. Гужумлар алланега мотам тутгандай япроқлари товушсиз шивирларди.
“Ҳасан, Ҳасан болам..”.
“Дев дапа”ликни гир айлана ўраб турган улкан улкан гужумлар занжирбанд девлардай чайқаларди.Уларнинг ҳар тўлғонишида юз йиллик таналари ғижирлаб нола қилар, қарғалар, майналар, каптарлар, дув – дув кўтариларди.
Баланд гужумлардан майна жўжалари қора қонуният билан фақат Ҳасанни эмас, гужум шоҳларида сонсиз – саноқсиз бўлган булбул, қумри, каптар, кўк қарға ва бошқанотаниш майда – йирик қуш жўжаларини ерга қулатишган эди.
Боғдагул “Дев дапалик” устидан пойида ястланиб ётган яккам-дуккам оғочлар бағрида бозорлар омборидаги катта – кичик қутилардай тартибсиз сочилиб ётган, томлари бошида липпакли антенна устунлари қаққайган уйларга боқди. Элатнинг Қорақум этакларига жойлашган эски замонлардан қул кўча деб айтиладиган жойда тўй бўлаётган эди.Тўйхона томида рангли ялтироқ шакллар, гуллар, зарли тасмалар шамолда учаётган чаманлар ўрнатилган эди. Қадим замонлардан бери моноқликларнинг ота – боболари тўй бўлаётган уйни шундай белгилаган экан. Ваёнгонбува қабристони йўлида машиналар, тобут юклаган кичик юк машиналар, пиёда одамлар кўринарди. Қабристон дарвозасидан тобут кўтарган одамлар кириб боришарди.Улар мотам ва қайғу оғирлигидан елкасини эгиб аста қадам ташлашарди. Бу дарвозлардан кимлар кирди, яна кимлар кирар?. Эй, Ваёнгон, сенинг оч кўзларинг қачон тўяди..
Негадир Боғдагулнинг кўзларида ёш пайдо бўлди. Атрофларини ажриқ, қамиш қоплаган тепалик устида Хоразм паҳлавонларидай қад кериб, шохлари, япроқлари сирли гувранаётган гужумлар ҳайбати ... қалбида ғурурми, оғриқми уйғотди.
Ё, худо, ўзининг ғуссали тақдири ва гужумлалар бағридан сирғалиб тушган Ҳасаннинг фожеаси ўртасида ўҳшашлик кўрмоқда эди.
июнь - июль ойлари 2020 йил.
Тошкент.
-
- - -