Marta o'qildi
Тун отлиқлари. янги ҳикоя. Саломат Вафо
“Худога найза отдик..”.
Яжуж – мажужлар афсонасидан.
Осмон отлар тезлиги баробарида ортга чекилиб борарди.Ортда қолаётган кўкнинг у ер бу ерида чақнаб кетадиган тун юлдузлари ҳали ўчмаганди.Отлар дупури, пишқириқлари отлиқларнинг шамоллар ичидаги “иҳ..иҳи”си ора- сира эшитилиб кетади.Қорақум ҳудудининг қум йўлларидан бораётган бу карвон ғалати эди. Бўйни Сариқамиш ғозларидай узун, оёқлари тикка, кўзлари ёниб турган Ахал тулпорларининг суворийлари алланарсани ортмоқлаб олган эди.Совет даври қулаганидан сўнг бу икки мамлакат чегара оралиқ ҳудудларини ёввойи ўт- ўлан, ғайри – табиий ҳолатда 3-4 метр ўсган қамишлар босиб кетиб, одам ва отлиқни ҳам кўмадиган ҳолатда гуркираган эди. Бу каби қамишзорлар орасида авваллари одам бўйи келадиган мойбош лаққа балиқлар учрарди.Ҳатто, лаққалар ҳам шўролар ҳуружига учради. Сибирь дарёларидан олиб келинган йиртқич илонбалиқлар лаққа ва зоғора балиқларни увилдириқлигида еб битирган эди. Коммунистларнинг балиқлари ҳам балои азалдан хазар қилмайдиган йиртқич эди. Яқин орадаги сувликларда ўрдакларнинг ғақ - ғақи эшитиларди. Қаерлардадир саҳронинг ичкарисида, ёки фожеага учраган Орол денгизи тамондами бўри, шағолларнинг узуқ-юлуқ увиллагани эшитиларди.Чор – атрофнинг қоришиқ товушлари қоришувида қум барханлари ораси, осмоннинг тўнкарилган қозондай кўкиш чизиғи билан туташган, балки тонг олди юлдузлари аллақачон ўчиб тусини йўқотган само қаридан жуда заиф, ўлиска товуш атрофга тарқаларди. Бу сас чўл шамоллари қутуриб этакларини ёйганда хотин одамнинг йиғисигами, айтимига ўҳшарди.
Саҳроннинг ичкари қум йўлларидан гўё яширин ҳолатда бораётган ғалати карвон афтидан бу мамлакатлар қонуни тамондан таъқиқланган юк олиб борар эдики, учқур отларига эшитилар - эшитмас “ҳа..ҳа..” деб қўйишарди. Афтидан отлиқлар кун ёришмасдан чегаранинг ўнғайроқ еридан кесиб ўтишни мўлжаллаб елиб боришарди. Қумли йўлларда сассиз чопаётган йўрға Аҳал отлари каровни устида қора ипак чойшабни бир текис силкитаётгандай ялтираб кетарди.
Учиб келаётган отлар ҳансираб асталашди, одам болдирига келадиган сув, қамишлар ўсиб ётган жойга келганда отлар қуйруғини кўтариб сув кеча бошлашди. Қалин қамишзорлар ичида қиш ўзининг темир қонунлари билан тантана қиларди. Қиров қўнган қамиш тўзғоқлари, япроқлари қаронғида ялтирарди. Иссиқ пўстин кийган йўл бошловчилар фонарларини ёқди.Гўё отлиқлар лол ва соқов каби товуш чиқармас, гўё карвонга арвоҳ лашкари бирлашиб олган эди. Улар ун чиқармасдан қаронғилик бағрида бу йўлларда аввалдан юргани каби отларни ишонч ва аниқлик бошқарарди. Отлар ҳам ер юзида қолган диназоворларнинг сўнгги авлодлари каби қамиш денгизидан чиқиб турган бошини тез бурар қулоқларини кўтариб, эгасининг нафас олишига ҳамоҳанг ҳаракат этарди. Отлиқлар қамишзор орасидан шатур-шутур йиқитилган сим деворни босиб ўтиб, бир вайрона иморатга дуч келишди. Қаронғилик бағрида кимсасиз қариядай қаққайиб турган бинонинг очиқ ойналари ва эшикларидан шамол ғувиллаб ўтарди.
- Отларни дапаликка таяб дуррғиз. Дурр..дурр..Шўра туширамиз.Ишар..ишар..Таша..таша..
Ўттиз –қирқ нафар отлиқлар тонг қоронғусида дўмпайиб чиққан тепаликка отдаги юкларини ташлашди. Олисларда трасса йўл тамонга тизилиб кетган совет даврида қурилган симлари узилиб ётган симёғочлар чўл шамолида ғувиллаб фарёд чекаётгандаё сас чиқарарди.
-Бўл, бўл, донг отиб қолди.Тез гетмасак бизани спутникдан расма олади.Қурван қани проблем атма..бўл..бўл..
- Уста, ҳеч бўлмаса буларни қўлини ечали..деди юзида алланарса ялтираётгган йигит. Ҳаво совуқ, биза гетишимиз билан тўғайдан динго ёввойи итлар чиқиб буларни далийди.Оға, булар хотин киши..ёш қизлар..
- Анангни сани..Пўлат..Қурван тез хотинлар уйонмасидан алиндаги йипларни кесиб ташла..Қандай йўл билан бехуш қилган буларни, бир мамлакат ошиб чегарадан ўтдик-ки, қимирламайди..Қоч, сан Пўлат..ит..аввал ўзингин аплаб ол..
Отлиқлар бурилиб кетар чоғида Пўлат деган қаронғида жуда кичик кўринаётган йигит аллақандай ялтироқ нарсаларни қўллари ечилган асирлар томонга отди.
- Бос, гун тиғ барди..
Юклари енгиллашган отлиқлар мисоли ўқ ёй каби отилиб қамишзор ичига шўнғиб ғойиб бўлди. Қамишзорнинг ҳар ер, ҳар ерида тўзғоқлар тўзиб кетар, аммо на сас, на товуш чиқар, гўё бу Ахал отлари чопиб эмас, ой ёруғида қамишзор узра парвоз этиб борарди. Самода кўк қушлари парвоз айлаб, бутун борлиқ қушлар овозига,шамолларда келаётган қўй - қўзилар, ёввойи ҳайвонларнинг овозига тўлган замонда, спорт кийими кийиб, бошига шапкасини бостириб кийган ўттиз - қирқ чоғли отлиқ спортчи йигитлар чўпон қора уйлари олдидан чиқди. ...Устюрт паст текислигининг ёнбағрига жойлаган беш - олти ўтовлар дарвозасига “ Берди Кербобоев номли совхози” ёзуви битилган эди. Қулоғи ва қуйруғи кесилган бахайбат чўпон итлари виқор билан ҳуриб карвоннинг йўлига чиқди. Отлар саҳроларни кезадиган ҳаётида бўриларга ҳам бўй бермаган чоғи сал кам бола бошидай келадиган туёқари билан сарғиш ва қора итларнинг устига юрди. Итлар ўзидан қдратли жонзотларнинг туёғи остида қолмаслиги учун аста ҳуриб четга чиқди. Бу табиатнинг бир тамони Капет тоғлари, бир тамони Аму дарё ва бир тамони саҳрога туташиб кетган сўлим ерига жойлашган қора уйларда Москва ва Ашхабоддан келган сийли меҳмонлар ва уларнинг оилалари, жазманлари дам оларди. Мехмонлар, оқбилак бекалар, давлат бошлиқларининг суйимли дўндиқчалари учун бир қўра эроний зотли йирик қўй-қўзилар, куркалар, товуқлар боқиларди. Тун энди этакларини йиғиб олган бўлса-да, аллақачон сигир - ўжаклар далага чиқарилган, бўйни қизил зотдор нар куркалар тўпини даланинг олис жойларига бошлаб “ғулу- ғулу..” дея товуш чиқариб намойишкоро шишиб юрарди. Отлиқлар терга ботиб келган отларни совутиш учун майдон четлари, қора уй атрофида айланиб юришди. Йилдирим тезлигида ҳаракатланадиган отлиқлар тўпининг келишидан хабари бўлган уйқусираган икки- уч нафар эркак ва боши ва оғзини катта гулдор рўмол билан танғиб боғлаган хотинлар ошхона тамонда уймалашиб жиз- биз қилишарди. Эрталабки салқин мусаффо ҳавода олов,ёнган ёнтоқлар, саксовуллар,қоғозлар ва сут чойнинг иси келарди.
Отлар дупурига уйғониб чиққан хўжалик қоравулининг кир-чир кийинган уч -тўрт ёшларидаги ўғиллари ерни сассиз босиб бостирмалар остига кираётган қизғиш, қора, тарғил тус баҳайбат оларга ҳайрат билан боқишди. Улар бир-бирини етаклаб ёллари шамолда учаётган, йирик туёқли, пишқираётган, кўзлари ола - була отларни ҳайқимай ёнидан кўриб туришди.
“Тандорғонамисан Омондурди. Гал..гала дамақ ҳам пишди..Сан оқ уйа гир..ўғлонларинг сиғмаса ёнбошда қора уй мўл..”.
Омон қора уйнинг тор эшигидан кириб юқори туйнукдан тушаётган тонг нурларига беланган ранглар товланиши олдида бир муддат тўҳтаб қолди.Айтишларича шаҳар ташқарисидаги бундай жойларга олий ҳукмдорнинг уйида турган жиҳозларни икки уч - ой фойдаланиб бериб юборадиган одати бор эди. Қора уй ўзининг омонат деворига мос бўлмаган ҳолатда Болтиқ бўйида ишланган юмшоқ ва қулай диван креслолар,баланд тош ойна, эрон шоҳлариникига ўҳшаган жуда ҳашаматли стол - стул креслолар тартиб билан жойлаштирилган эди.
- Гал..гир.
Омон айлана этиб солинган кўрпачалар ўтирмай тик турди. Йўлда ҳориган юзлари тунд йигитларни кириб бўлишини кутиб турди. Ташқаридаги ошхонадан “Ассалом, Ашҳабод, бугун 21 февраль 1997 йил..Баҳорга бир ҳафта қолди ” деган радио бошловчининг қувноқ овози эшитиларди. Туркман компазиторлари басталаган соз товуши устивор тезоб мусиқа янграрди.
“Чўк..ўтир..”.
Ўзи бир вақтлар Олий ҳукмдор ўтирган креслога ҳорғин чўкди. Омон Олий ҳукмдорни бир йил олдин онаси вафот этганида кўрган эди.Ҳукмдор Омонни майдонда тасоддифан кўриб қолиб “бандачилик” деб қўлини сиқиб қўйган эди. Ўшанда бир боғлам кўм- кўк доллорни олган спортчининг йиғлагиси келганди. Кейин кўп вақтгача ўрта бўй, келишган Олий ҳукмдорни телевизорда кўриб қоладиган бўлса, подшоҳнинг аёлларники каби юмшоқ қўлларини эсларди.
Қўлларини сочиққа артиб кирган йигирма чоғли йигит вағир-вуғур ҳазил - ҳузул этиб дастурхон атрофини эгаллашди.Қора уйнинг ўртасида темир ўчоқда ён атрофда ўсиб ётган созоқ ўтинлар ёниб турар, харбийларнинг катта чой қайнадиган қопқоқи очиқ чойнагида қаҳва ранг сут чой биқирлаб қайнарди.Уй ичини хинд чойи, туя сути ва созоқнинг ёқимли иси тутиб кетган эди. Қора уй мезбонлари юқори мартабали мехмонлар, ойимтилла хонимлар ва уларнинг хизматчиларини қаршилаб ўрганиб қолган эди.Ердан бир қарич баланд кўтарилган японларникидай хонтахтада ичига катта бўлак оқиш, аммо мазаси тамоқни буғадиган Шовот новвоти солинган хитой косалари терилиб турарди.Шу замон ҳар кун ўчоқда ўт ёқаверганидан юзи қизариб қолган мезбон эшикдан мўралади.
Омон қўлини кўтариб “ишингни қилавер” дея ишора қилди.
“Қурвон, чой қуй..”.
Отлиқ йигитларнинг аксарияти ёш бўлгани учун қандли чой ичишидан қувонган ёш боладай шодланиб гувраниб қўйди.Омон бўсағада буғ чиқиб турган қишки спорт ковушларига кўзи тушди.
- Бу кимники..ким шу совуқда гечаси крассовка гийди.Ўлажакмисан совуқда..? .
Қурбон косадан сал кичикроқ келадиган хитой пиёлаларига чойни тўлатиб қуйиб биринчисини ўттиз беш ёшларидаги барваста Омондурдига узатди..Кимдир хашаматдор кумуш финжонга солинган қачонлардир Олий ҳукмдор ичган олтин суви юритилган кичик чой қошиқлар олиб тарқади. Эшик очилиб мулозимлар катта зар гуллар, товус суврати чизилган товоқда қип- қизил қоврилган қўй ва қирғовул эти узатди.Унинг изидан қўбиз кўтарган туркман бахшиси кўринди. Қора уй ичи от спортчилари яна қувончли гувранди. Омон чойини пуфлаб - пуфлаб ҳўплаб оғзини сочиққа артди. Баданига тунги асабий таранглик ва совуқдан сўнг, хузурбаҳш иссиқлик тарқалди.Қора уйлар мехмонларининг хос қўшиқчисига айланган Бахшига “кир” дея ишора этди.
Бахши қўбизини чўзиб - чўзиб чалди. Унинг қадимий сози йиғлаб нола этарди. У жасур Гўктепа жангчилари қаҳрамонликлари ҳақида қўшиқ бошлади.Омондурди шохона диванга чўзилиб қўлини боши остига қўйиб кўзларини юмди. Бахши оҳуларга бензамиш қора кўз гўзал турман қизларининг ҳасратлари ҳақида куйлай бошлади. Овадан исмли туркман қиз ёв қўлига асир тушган эди.
У туйқус қўлини кўтариб бахшини тўҳтатди. Дастурхоннинг ҳар жойига қўйилган юмшоқ чўраклар билан мойли эт еяётган қора, сарғиш, мовий, қисиқ кўзлар бир зум Омондурдига қадалди. У қўлларини кўкрагига чамбарак қилиб ўз ўзига сўйлагандай ғудиради.
- Пўлат, яна бир марта гечдагидай хотинлара ақллик атсанг.Ўласан.
Эшикка яқин жойда ўтирган озғин кўз ойнак таққан ўттиз ёшларидаги йигит емак чайнашдан тўҳтаб бошини ерга эгди.
“Яҳши, оға”деди ”ғўлқ” этиб ютиниб аста.
Бахши Гўктепа жангларида тўкилган қонлар, шахид кетган минг - минглаб йигитларнинг айрилиқларида кўз ёш тўккан аёллар ҳақида куйлаб, айтим авжида “иии.иийй..” дея бўғзидан товуш чиқарарди.Бахшининг товуши қорауйлар, отлар боғлиқ турган бостирмалар ва Қорақум сахроларидан юксалиб кўкка, Устюртнинг сирли осмони сари кўтариларди. Бахшининг залворли товуши кўкда қандайдир оҳу-зорларга, йиғилар оқимига қўшиларди.
Отлиқлар бир –икки соат ҳордиқ чиқаргач яна йўлга отланди. Қачонлардир Берди Кербабаев ёзуви битилган дарвоза олдида мулозимларнинг кир-чир ўғиллари, баҳайбат итлари кузатиб қолди. “..Бугун Олий ҳукмдор суврати туширилган 50 минглик манат мамлакат банкларига чиқди. Яна бир ҳафтадан сўнг номи Касбийдаги сув ости кемасига қўйилган Олий ҳукмдорнинг онасини тўғилган кунини байрам қиламиз.Байрамлар қутлуғ бўлсин туркман халқим..” дерди радио бошловчиси. Болалар отлиқ йигитлар совға қилган хуштакларни “чурр..чурр..” чалиб туришди. “Малика” номли отида тунд елиб бораётган Омоннинг тунд юзидан афтидан ҳозир олган топшириғини мақул кўрмагани билинарди. Ҳукмдорнинг юз метр баландликка қўйилган ҳайкали атрофида қора қушлар ғужғон учарди. Қумнинг ўртасида аллақандай хотин-халаж катта –кичик плакат ва шиорларни кўтариб йиғи-сиғи этишарди. Шамол қум тамондан эсганда уларнинг “ҳақиқат, ҳақиқат” деб кетаётгани аён бўлди. Йўлнинг ярмига етишганида шамол кўтарилиб ёмғир ёға бошлади.Ёмғир ҳам гўё хотинлар янғлиғ йиғи – сиғи этарди. Саҳро осмони ўйинчи хотинга ўҳшарди, бир зумда очилади ва бир зумда қор, ёмғир ёға бошларди. Йигитлар хўржунларидан иссиқ кийимлар ва ёғирпўшларини кийиб олишди.
- Уста, қара, қара..охшомғи хоразм хотинлари ..улар ҳали кета олмабди.
Улар от рамзи туширилган байроқлар ҳилпираб турган чегара сим тўри орқасида тутун ва ёнаётган оловни кўришди. Аввал олов атрофидаги хотинлар кимнидир чорлаётгандай кўринди.Шамол қарсаклар, ҳайқириқ, узуқ-юлуқ мусиқа товушини келтирганида..хотинларнинг рақс тушаётганини англади.
- Совуқ қотмаслик учун ўйнаётир хотинлар..
- Ничик хотин булар болаларидан айириб чегарадан ўтказиб ташласа ҳам ўйнаб юрибди.
Сардордан садо чиқмаганидан сўнг чавандозлар яна отларини қичади. Қурбанқули изига қараб эгардан кўтарилган куйи гўё учишга чоғланган қушлардай энгашганича елиб келаётган йигитларга кўзи билан “бос..бос” дея ишора этди. Отлиқлар кийимини алмаштирган эди.Кимлардир эскирган харбий кийим, чарм куртка, калта пўстинлар ва ёмғирпўшлар кийиб олишган эди.
Омондурди сафнинг энг олдида сарғиш барханлар, кулранг туссиз созоқзор, йулғун ўсган йўллар оралаб елиб борар экан.Отнинг ҳансироқларини, танасининг иссиқлигини ҳис қилар ва кўз олдига бундан тўрт- беш йил олдин оқ отда Ашхабоднинг катта кўчаларидан тақ - туқ юриб олий минбарнинг ёнидан ўтганини эслади. Тамоша талаб одамлар олдида от чоптиришди, қувишма уйнашди. От ўйинлари кўрсатишди, от устида тик туришди Сакрашди, чопаётган отга югуриб минишди.Эртаси куни олий маҳкаманинг арзон гаров кийинган икки одами спортчи йигитларнинг дам оладиган стол- стулдан иборат хонасига келишди.Улар Омондурдини Олий ҳукмдорнинг назарига тушгани билан қутлашди.Икки - уч кундан сўнг спорт мактабининг ўғлонлари билан ҳукмдорнинг тоғ этагида жойлашган қароргоҳига кўчиб ўтасан деб буюришди. Кўчиб ўтишди. Улар туркманнинг олий ҳукмдори махсус топшириқларни бажарувчи хос тан соқчиларига айланган эди. Улар қаронғи тунларда турли хил топшириқларни машина бора олмайдиган, одам ўйлаб ҳаёлига келмайдиган йўллар орқали босиб ўтиб адо этишарди. От спорти мактабидаги йигирма беш, ўттиз ёш қони қайноқ йигитлар энг замонавий жихозланган мехмонхона, чўмилиш ҳовузлари, сауналарни кўриб болалардай қувонишди. Кун бўйи ховуздан чиқмай чўмилишди, спорт залда машқ этиб юришди.
Россияда Кавказ ҳарбий қисмларда хизмат этган Омондурдининг кўнгли аллақандай ёмонликни сезиб эти увишарди. Ҳукмдор одамлари ҳар ойда бир боғлам кўм - кўк яп - янги америка доллорларини олиб келганда ҳамма қора ва қўрқинчли ҳаёллари тарқаб кетарди. Омондурди Йўллиевнинг от спорти мактабининг қирчанғи, қари отлари ҳукмдорнинг отхонасидаги қимматбаҳо Ахал отлари билан алмаштирилган эди. Мактаб йигитлари энди.. дунё унутган яширин қудратли кучга айланган эди.
Омондурди манзилга етгач тўқайдан чиқмай кун ботишини кутиб турди. Яқингинадан дарё шовури, сув қушларининг товуши, кичик кемаларнинг вуппиллаши“ эшитилди.Ора –орада қаерлардадин гумбурлаган товуш эшитилиб кетар эди. Қаронғи тушиши билан чироқлари ўчирилган тез юрар паром етиб келди.Қора “Жип” машинасида келган беш - олти нафар йўловчини дарёдан ўтказиб ўч - тўрт соатдан сўнг қайтариб олиб келиш керак эди. Дарёдан бошқа мамлакат ҳудудига сузиб ўтишлари учун Омондурди бу топшириқни хушламаётганди. Балки, улар сафардан қайтмас, балки, юлдуззор юрт осмонини энг сўнгги марта кўриб туришларидир. Омон ичидан улли эжаси ўргатган дуоларни ўқиб отини етаклаб паромга чиқди. Йигитлари унга эргашди. Ўргатилган отлардан ун ҳам чиқмасди. Осмонда тўлин ой нур сочар, юлдузлар саҳро осмонида катта пиёладай - пиёладай кўринарди. Йўловчилар кеманинг олд қисмига ҳайдовчи ўтирадиган ўриндиқлар ёнига жойлашишди. Мотори товуши чиқмайдиган паром ой акси тушаётган қоп – қора сувни тўлқинлантириб юборди. Ўн.. ўн беш дақиқда дарёнинг қаронғи сувларини шалоплатиб Афғонистон қирғоғига сузиб чиқишди. Агар кема бир фалокатга учраб чўкиб кетса ҳам, отлари ўзларидай ерда учишни, сувда сузишни биладиган ғаройиб отлар эди. Тахта, калта -култа ғўла ташланган қирғоқда уларни бош кўзини рўмол билан танғиган қуролли одамлар кутиб олишди. Қирғоққа тушгач кемада бирга келган ҳамроҳларини кўриб Омон ва ёнидаги йигитларнинг оғзи очилиб қолди.Булар кузатиб келган йўловчиларнинг иккиси жуда гўзал қизлар эди. Ёнидагилар соз, доира кўтарган созандалар эди.
У яна осмонга қаради, ё, товба шу беш - ўн чақирим масофада осмон қоп - қаронғи эди. Тўлин ой ва юлдузлар ҳам қаёққадир ғойиб бўлган эди. Гўё йиллар давомида бу юртда тўкилган бегуноҳ инсонлар қони заволидан осмон ҳам қайғуга чўмган эди. Бу юрт аллақандай шамоллар тўҳтаган, чироқлари ўчган карахт бир ўлка эди.
Омоннинг .. паст - баланд пана- пастқам деворлар ортида ташқаридан қараганда эски кесак уйлар ичида шундай махобатли сарой борлиги ўйлаб тушига ҳам кирмасди. Ойна пардалари, жалюзилар билан зич ёпилган катта зал оқ либос ва нимча кийган ўзбек ва афғон мехмонларга тўла эди. Булар дарёдан жонини ховучлаб олиб ўтган, бир тор сочи тўйилмасин деб топширилган опа-сингил қўшиқчи Зилола ва Хуморалар пулнинг исини олди чоғи аллақачон кийиниб саҳнага чиқишган эди. Хумораси созандалар ёнида ўтирган оқ иштон, бурма ёқали кўйлак кийган, кумуш билак узукли созандаларга ниманидир тушунтирарди.
Созандалар соз, танбур, гитараларини тинғирлатар, ўн-ўн икки ёшдаги болалар турли ноз-неъмат, ичимлик ташиб дастурхонни безатишарди. Ўртада югуриб юрган сарғиш нимча кийган калта қориндор йигит жон ҳолатда созандаларга “бошла, бошла” дея ишора қилди.. Бирдан зал ва чор атрофга сув қуйгандай сукутга чўкди.Опа - сингил қўшиқчилар келган одамни аввалдан танишардими, ноз билан табассум қилиб, хоразмча “тўрабейим тўйинг муборак бўлғай” қўшиғини бошлаб юборишди.Омон тўрт - беш ҳарбий кийимли одамлар қуршовида кириб келган эллик ёшлардаги барваста одамни кўриб нафас ололмай қолди.Бу одам атрофдаги хорижий кучлар ҳисоблашадиган, дайдиб юрган муҳолифат кучлари оловдан куйгандай қўрқадиган Зафар Ҳасан эди. Афғон диёрида бу юртнинг дорул- омон замонларида Амин, Нурмуҳаммад Таракий саройларидан мерос мисми, олтинми қандиллар чарақлаб ёришиб кетди. Мусиқалар.. янграётган содолар..нозлар , имолар, қошлар маънодор кўтарилаётган доғули даврадан унча узоқ бўлмаган жойда беш асрдан бери ўз сўзи билан шарқ оламини тебратаётган ҳазрат Навоий мангу уйқуга кетган эди. Бу хароба уйлардан унча узоқ бўлмаган жойда 11 асрда Хоразмшоҳлар даврида қурилган мовий гумбазли биноларда ой шуълалари ўйнарди. Бу даврадан унча узоқ бўлмаган уруш вайрон қилган ёнган, куйган уйлар, футбол ўйнаб юрган бир оёқли ногирон болалар билан 1979 йилда бу юртни тинчлик мангуга тарк этган эди. Бу номсиз уруш узоқ давом этди, яна қирқ йиллар уч авлод саводсиз ўсаётган одамларнинг юрагида, қалбида давом этарди. Бугун икки –уч авлоди тамом саводсиз ёввойи қолган Афғон диёри бир вақтлар улкан тарихга эга бўлган улуғ мамлакат эди.
Омон..даврани кузатиб, ўзини ва бирга келган йигитлар, қолаверса отларни жонини ҳавф- хатарга қўйганини англади. Зафар Ҳасан бор жойда муқаррар ўлим, портлаш, отишма бўлади. Бу одамни дунёни ҳамма кучлари.. қаршилар ҳам, дўстари ҳам таъқиб қиларди.
Аммо ўзи билан Туркманистон ҳудуди орқали тунда Афғон ерларига ўтиб, гоҳ хоразмча, гоҳ дарий, пуштунча қўшиқ куйлаб, даврани жунбушга келтирган Ҳуморанинг гўзал юзи, қалбларни титратадиган кулгуси ..бошидаги оғир ўй - ҳаёлларни тарқатиб юборди. Омоннинг назарида бу учар қизларнинг қўшиқларидан ҳам сепган ўткир француз “Shanell 5” атири алкогол ва наша билан сархуш оломонни телба қилаёзган эди. Бу оломоннинг пули билан жонини ҳам олғувчи қўшиқчилар стриптизчи қизлар каби араб ўйинларининг устаси эди.Ҳар кун ва ҳар тун бомбалар портлайдиган, ўқ отилиб одамлар ўладиган юртда.. хушбўй атирлар, аёл гўзаллиги, тинч –осойишта ошиқлик ҳаётини соғинишган эди.
Мусиқа баланд нотада “таратата..там..тарататата та м”..деб авжланарди. “Омонай..омон..илойо ўлмагайсан..омонай..” дерди нозли Хумора.
Даврада ўтиб – кечиб юрган бақалоқ гўмашта йигит унга бир боғлам доллор бериб елкасига уриб қўйганди.
Ҳаёт ва момот орасида яшаётган Зафар Ҳасан эллик ёшлик туғилган кунини, жон тўйини, ҳаёт тўйини нишонлаётган эди. Омон жўшиб кетиб ичкиликка мойил собиқ харбий бўлгани учун гўштлар,сомсага ўҳшаган варақи..тотли таомлар, ичимликлар хирмон бўлиб уюлган дастурхондан бир тишлам товуқнинг яхна гўштини олди ва вишиллатиб очган пивоси билан ташқарига чиқди. Қўшни хоналарга жойлашган йигитлари бири овқат ер, бошқаси ҳорғинликдан чўзилиб ётар, яна кимлардир арабча ёзувларга тўлиб- тошган афғон телевидениесини кўриб ўтирарди.Телевизор сақолларини қизил хнага бўяган эчки соқол эркакларни кўрсатар эди.Афтидан хнани реклама қилишарди. Йигитларнинг кўзларида бир оз саросима ва тараддут учқунларини кўрди. Эшик соқчилардан ўтиб қайтиб кирса.. опа - ука Хумора ва Зилола доллор денгизига чўмилаётган экан. Сочи узун оқ юз, қора кўз Хуморанинг белига пуштун маликаларининг тарихий катта олмос камари боғланган эди.Буни созанда йигитлар Зафар Хасаннинг ўзи боғлади, қизнинг манглайидан ўпди, дейишарди. Урушларда не - не ўлимларнни кўрган, қалби инсон фожеалари, кўз ёшлари билан қотиб қолган Зафар Хасан қошшоқликдан қақшаган афғон юртида гўзал, нозли қўшиқчи Хуморанинг оёғига..қадимги саховатли турк султонлари каби американинг доллорлари, бу ҳасатли юртнинг олмос ва олтинларни сочиб ташлаган эди.Айтишларича Зафар Хасан Хуморанинг қўшқларига ошиқ бўлиб, “Хоразм Лазгиси”га қўшиқчи билан қўшилиб ўйнаган экан. Бу қонлар, ҳасратлар,тунлари баччалар ўйинлари тантана этган дунё ичида қалбини асраб қолган Зафар Ҳасан ўлимлар, ёмғирдай ёғадиган ўқлар, қишнинг қорлари, ёзнинг куйдургувчи жазирамаларида..тунлари Амударёдан кечиб ўтиб Хуморанинг қўшиқларини эшитиб, ул пул қули қизнинг бошларига қонли доллорларни сочиб.. эртаклардагидай паҳлавон йигитдан ўзининг пастқам ва қоронғу Афғоннистонига келиб ғаройиб уруш маҳлуқига айланар экан.
Тун бўйи қўшиқ куйлаб кўнгил олиб ҳориган Хуморани Зафар Ҳасан Амударё қирғоғигача кузатиб чиқди.Гўёки, уни қўйиб юборса ҳаётидан айрилиб қоладигандай қаронғида лашкарбошининг ёшли кўзаларини ялтираганини кўрди. У узоқ муддат нозли, ифорли Хуморани қучоғидан қўйиб юбормай турди.
Паром кемага чиқишганида отлар ҳам, Омоннинг йигитлари ҳам сукутга чўмган эди. Омонга яна топшириқ келиб тушди. У йигитлари билан Оғуз шаҳарида "бор эркаклар гиёҳ чекиб қамалди, эркакларни қайтаринг" деб намойишга чиққан исёнкор шоир хотин ва унинг дўстларини тунда эски кемага солиб дарёга оқизиб юбориш буйруғини олган эди.
Зиёфатда ўтиришганда туйқус бир отнинг оёғи синиб уни ташлаб келишга мажбур бўлишди. Калтабақай, сариқ камзўл ўртакаш “отингни тузатиб дарёдан гечирамиз” деб киссасига яна пул тиқиб қўйса ҳам кўнгли ёришмади.
Бу зулматлар аро етти уҳлаб тушига кирмаган бойлик топган Хумора, Зилолалар тинмай гапирар кулар, қўлларидаги соғлиғига зарар бўлган энергетик ичимликларни ҳўплашар эди.
Паром Аму - дарёнинг қора сувларидан сузиб Туркманистон қирғоғига эсон - омон келиб тўҳтади. Гўё паром ҳам эркин нафас олди. Душманларнинг спутниклари ҳам дарё юзида уларни илғамади.Уларга худо назар солган омадли кеча эди.
Ё, раббий, саноқсиз пул ишлаганидан тинмай кулаётган Хумора, Зилолани ..у ҳасратли Афғон қирғоғида..тун қаронғисида фонарлар ёниб турганини ошиқ лашкарбоши ҳали ҳам Хуморани кузатиб турганини англаган эди.
Қўни -қўнжини бойликка тўлдирган ошиқ лашкарбошини ҳам аллақачон унутган саёқ қўшиқчилар уларни кутаётган қора “Жип”ида вангиллаб тезлик билан қаронғилик бағрига сингиб йўқ бўлди. Омондурдининг недандир юраги сиқиларди. Йигитлари билан бандаргоҳнинг кичик хонасига киришди.Совуқ сув ичишди. Бақалоқ афғон гўмашта саховатли Зафар Ҳасаннинг амрича берган пуллари роппа - роса 30 минг доллор эди. Пулларни ўртага қўйиб қирқ - элик қўлга тенг тақсимлади. Йигитлари қўлини кўксига қўйиб унга “сен кўпироқ ол..”дегандай “уста..уста..” дерди. Йўқ, у ҳам йигитларга ул ҳасратли қирғоқда қолган лашкарбоши Зафар Ҳасандай жон садақаси, ҳаёт садақаси бераётган эди.
Отларга миниб кенг текисликка чиққач тушига кирмаган пул олган йигитлар жўшиб кетишди. Улар бир- бирини қувлашар, отда тик туришар ва ҳайқиришарди.
“Биз энг қудратли армиямиз”..
“Бизнинг тенгимиз, қиёсимиз йўқ..”..
"Биз гўз очиб юмгунча, йилдирим тезликинда ҳаракатланамиз...
Афғон сафарига ҳар эҳтимолга қарши олишган бир байрамда олий ҳукмдор туҳфа этган ўқ ёйидан осмонга қараб тинмай отишарди.Камон ўқлари қаронғилик бағрига шувиллаб чиқиб йўқ бўларди. Олисларда саҳронинг қадимий шамоли изиллаб уйғонди. Афғон тарафлардан ўқларнинг товуши, бомбаларнинг гумбирлагани келарди. Шамол яқин орада кечаги хоразмлик хотин-қизларнинг йиғи-сиғсини олиб келгандай бўларди..Бу аёлларнинг ҳам ҳолини тушуниб бўлмас эди: бу қандай халқ ўзи?. Улар жонига ўлим ҳавфи бўлганда ҳам, ёғдойи ўнгланганда ҳам “омон...омон..” дея қарс қоқиб рақс тушишарди.
"Омон..омон..ола..киштак ротолло..ола киштак ротолло..".
Шу маҳал Омоннинг манглайига икки йирик томчи тушди. У яна бугунги топшириқни ўйлаб юраги санчди. Йигит қўлини теккизиб кўзига олиб келди, қоп – қора илиқ бир шилимшиқ суюқлик..Бошқа спорчилар ҳам қўллари, бошларидаги томчиларни ҳидлаб, ялаб кўришди.
Кимдир “ия, бу қон-ку илиққина..биз келиб –келиб Хиндистон тарафларга учаётган қушлар галасини нишонга олибмиз..Ё, худоё..бу на жазо..”..деди.
Пўлат отини ниқтаб тез Омоннинг ёнига келди. Қўлидаги йирик қон томчисини кўрсатиб..
- Уста, биз ярадор худони отдик..Худо дарёнинг у ёғида ярадор бўлган эди.Биз уни ўлдирдик*, - деди Пўлат кўз ойнакларини ялтиратиб.
“ Сен у ёқда афғонларни ичида тиргак чакдингми ё дори тортдингми.... Мен сенга ҳар гапни сўйлама, ақллилик қилма.. дедим".. дея олди Омон..
“Уста, мен тўғрисини айтдим.Балки, худо Хоразмдан Туркманистонга келин бўлиб тушиб, икки - уч боласи билан расмий рўйҳатсиз яшаётган ..бир балолар билан бехуш этилган хоразмлик келинларни қўлини боғлаб чегарадан ўтказиб ташлаганимизда.. ярадор бўлганмиди, билмайман. Балки, у афғон урушларида бомба парчаси тегиб жароҳатлангандир.. Балки,кеча . бир тўп нашавандлар қутуриб тунда автомати билан отиб ташладими?. Билмайман.Биз эса уни ўлдирдик..Биз эмас.. олий ҳукмдорнинг буйруғи билан унинг ўқ ёйлари ва унинг Аҳал отлари билан чопиб..елиб..ҳансираб.. етиб минг йиллик Жайхун бўйида уни ўлдирдик. Оға, ман энди Сиздан айриламан.”
“Астофурулло.. да, эй, ит. Аниқ сенга бир нарса ичиришган..Ўзинг ўқиш пулини тўлай олмай университетни ташлаган эдинг.Ана энди пулинг ҳам бор.
Самовий Ахал отлари яна тасира –тусур чопиб кетишди.Пўлат нелар деди, унинг сўзларини қаҳрли чўл шамоллари учириб кетди. Тун отлиқларини олдинда яна қаронғилик, яна ҳасратлар, кўз ёшлар кутиб турарди.Бўйни ..оёқлари узун эгаларининг бир имосига маҳтал учқур Ахал отлари юлдузли кўк юзида сузиб боришарди.
* Ўз ғалабасидан маст бўлган яжуж - мажуж лашкарлари осмонга камон отиб худони ўлдирдик деган афсонасига ишора.
(Сайт конфиденциаллиги бузилган..ўқиб ўнларча ҳатони, маъно бузилишларини тўғирладим.Ҳато кўрсангиз бизга хабар беринг.24.02.2020 йил.)
22 февраль 2020 йил.
Тошкент.
Кўчириб босиш мумкин эмас.
- - -